ORIGINAL_ARTICLE
ادلّة توحید ذاتی در فلسفة مشاء و حکمت متعالیه
توحید در لسان اهل فلسفه و کلام و عرفان دارای اصطلاحات متفاوتی است. معروفترین این اصطلاحات عبارتاند از: 1. توحید ذات 2. توحید صفات 3. توحید افعال 4. توحید در عبادت. در این میان، توحید ذاتی اولین و شاید عالیترین مرتبه از مراتب توحید، و نیز زیربنای تمام مراتب توحید است، توحید ذات نزد فلاسفه و متکلمین به معنی یگانگی ذات مقدس خداوند میباشد و اینکه مثل و مانند و شریکی در مرتبه ذات ندارد، نه ترکیبی در درون ذاتش وجود دارد و نه خدای دیگری خارج از ذاتش. به تعبیر دیگر، توحید ذاتی مشتمل بر دو مقام «احدیت ذات» و «واحدیت ذات» است که فلاسفه و متکلمان اسلامی ادلة گوناگونی را بر هر دو مسئله اقامه کردهاند. نوشتار حاضر به بحث و بررسی پیرامون مهمترین ادلة توحید ذاتی ـ آنهم در حوزة واحدیت ذات ـ از منظر فلسفه مشاء و حکمت متعالیه میپردازد، تا عقلانیت و حقانیت این بخش از توحید ذاتی را مبرهن سازد و، در ضمن، از مقایسة ادلة فلاسفة مشاء و حکمت متعالیه، سیر تکاملی فلسفه اسلامی در مسئلة واحدیت ذات نشان داده شود.
https://pwq.bou.ac.ir/article_10356_143e3f861421c670696888795ead4933.pdf
2013-01-20
7
38
ادلّه
توحید ذاتی
واحدیت ذات
حکمت مشاء
حکمت متعالیه
مصطفی
ابوطالب دخت شورکی
1
حجة الاسلام ابوطالب دخت شورکی دانشجوی دکترای فلسفة اقتصاد اسلامی.
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تجلی و ظهور اسماء الهی در تفسیر حدیثی از امام صادق
قرآن و روایات منبع سرشار لطایف و دقایقی هستند که گاه بر قلم و زبان عرفای اسلامی جریان یافته است. روایت باب حدوث اسمای کافی یکی از خزاینی است که امام صادق7 از شهود معصومانة خود به روی مشتاقان معارف الهی گشودند. تأخر ظهور اسماء الهی از مقام ذات، نقش اسم اعظم و اسم مستأثر الهی در ظهور دیگر اسماء الهی، حجاب نوری بودن اسماء ظاهر برای اسم مکنون، ترتیب ظهور اسماء الهی، وساطت اسماء محیطه در ظهور دیگر اسماء الهی و نیز رساندن فیض به مخلوقات برخی از معارف بلند این حدیث هستند که در این نوشتار بدانها اشاره میشود.
https://pwq.bou.ac.ir/article_10358_66a6f2449f3b0c7c4c7ae4784ac47888.pdf
2013-01-20
39
64
غیب ذات
ظهور
اسماء و صفات
حق
اسم اعظم
اسم مستأثر
حجب نوریه
سیدقوامالدین
حسینی سیاهکلرودی
1
عضو هیأت علمی پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تبیین و بررسی تقریرهای نظریة امر الهی (با تأکید بر نگرش اُکام)
بر اساس نظریة امر الهی که پیشینهای بس طولانی در تاریخ اندیشة بشری دارد تنها معیار در احکام اخلاقی، شرع مقدس و اوامر و نواهی خداوند است. این نظریه، در تاریخ اندیشه، تقریرهای مختلف معرفتشناختی، وجودشناختی، انگیزشی و ... را به خود گرفته است، به گونهای که امروزه باید به جای نظریه امر الهی از نظریههای امر الهی سخن گفت. ویلیام اُکام از جمله کسانی است که به این نظریه توجه جدی داشته، بر اساس آن، منشأ ارزشهای اخلاقی را اوامر خداوند میداند و تقریری وجودشناختی از این نظریه ارائه میکند. او اوامر الهی را شرط ضروری و نیز شرط کافی برای اخلاق دانسته، معتقد است تنها معیار ارزش اخلاقی اراده یا قانون الهی است. چنین دیدگاهی، البته، انکار عقلانیت اخلاقی را در پی خواهد داشت، عقلانیتی که آدمی را به عدالت و انصاف فرا میخواند. این مقاله، ضمن تبیین نظریة امر الهی و بیان تقریرهای مختلف از این نظریه، به تبیین و بررسی رویکرد وجودشناختی ویلیام اکام در این باب پرداخته است.
https://pwq.bou.ac.ir/article_10359_90f55466632fe80468d0fd1947eab83d.pdf
2013-01-20
65
92
امر الهی
خدا
اخلاق
شرط ضروری
شرط کافی
ارزش اخلاقی
رحیم
دهقان سیمکانی
1
دانشجوی دکترای دین پژوهی و پژوهشگر پژوهشکدة ادیان و مذاهب.
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی قضایای تحلیلی و ترکیبی کانت با حمل اولی و حمل شایع در نظر علامه مصباح یزدی
تفاوت قضایای تحلیلی و ترکیبی و کاربردهای هر یک از آنها از مسائل مهم معرفتشناسی و فلسفة تحلیلی است که ابتکار آن به نام «امانوئل کانت» رقم خورده است. بررسی سابقة این تقسیم و معرفی لایبنیتس به عنوان مبتکر واقعی آن اولین بحثی است که در این نوشته آمده است. تعریف قضایای تحلیلی و ترکیبی از نظر آیتالله مصباح یزدی و همچنین تعریف حمل ذاتی اولی و حمل شایع صناعی از منظر ایشان بحث بعدی این نوشتار است. در ادامه، بررسی تطبیقی قضایای تحلیلی و ترکیبی کانت با تقسیم مشابه آن در منطق اسلامی، یعنی تقسیم قضایا به حمل ذاتی اولی و شایع صناعی، جای میگیرد. مقالة حاضر، با روش تحلیلی- تطبیقی و با استفاده از مطالعات کتابخانهای، مقایسه تطبیقی این دو گونه از قضایا را در دستور کار قرار داده است. پرسش اصلی این پژوهش عبارت است از: نسبت قضایایی که از حمل ذاتی اولی - در نظر علامه مصباحیزدی - برخوردارند با قضایای تحلیلی - در نظر کانت - و نیز نسبت قضایایی که از حمل شایع برخوردارند با قضایای تحلیلی چیست؟
در پایان، به این نتیجه رسیدیم که این دو تقسیم با وجود شباهتهایی که با یکدیگر دارند، مطابقت کامل نداشته، شباهت این دو تنها در کلیات است و در جزئیات و در اهدافی که هر دو دنبال میکنند هیچ شباهتی ندارند.
https://pwq.bou.ac.ir/article_10362_d1ea4ba35c7bd782a3f4ec9632a11296.pdf
2013-01-20
93
115
حمل اولی
حمل شایع
کانت
تحلیلی
ترکیبی
علامه مصباح یزدی
جمال
سروش
1
استادیار گروه فلسفه دانشگاه ملایر
AUTHOR
علیرضا
صانعی
2
حجة الاسلام صانعی کارشناسی ارشد فلسفه علم موسسه امام خمینی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل برهان تجربه دینی به روایت ماوردس
طرح بحث تجربة دینی در آغاز قرن نوزدهم به وسیلة شلایر ماخر در فلسفه دین با رویکردی رمانتیستی برای توجه دادن به ارتباط دین با عواطف و جستجوی حقیقت آن در کانون احساسات (تجربههای) دینی صورت گرفت. اما تجربة دینی در قرن بیستم، بهویژه در نیمه دوم آن، نزد فیلسوفان دین که دارای رویکرد تحلیلی بودند توسعة مفهومی یافت و بیشتر از جنبة معرفتشناختی و سنجش توان اثباتی آن برای توجیه، تأیید یا اثبات معقولیت باورهای دینی مطمحنظر قرار گرفت. برخی توان اثباتی آن را نفی و برخی، از جمله ماوردس، آن را پذیرفتهاند و کوشیدهاند از این طریق مبنایی برای باور به وجود خدا فراهم آورند. حاصل این تلاشها تقریرهای گوناگونی از برهان تجربة دینی است.در این مقاله، تقریر ماوردس از این برهان که حاوی نکات دقیق و قابل توجهی است مورد بررسی قرار گرفته و به تفاوت آن با تقریر آلستون و پلنتینگا و نیز به جایگاه برهان تجربة دینی در اندیشة اسلامی و علل کمتوجهی ایشان به آن اشاره شده است. نقد دیدگاه چیزم دربارة محرکهای مناسب حواس، طرح توازن دادهای کلی و جزئی، نقش حکم در تعیین هویت تجربه، و اینکه مستقیم و غیر مستقیم بودن تجربه امری روانشناختی است از جمله نکات مهمی است که در تقریر ماوردس مورد توجه قرار گرفته است.
https://pwq.bou.ac.ir/article_10363_d6d45cd38807a94ab6df70bdcd2e0252.pdf
2013-01-20
117
143
تجربة دینی
برهان وجود خدا
فلسفة دین
معرفتشناسی
برهان تجربة دینی
ماوردس
علی
شیروانی
1
دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نقش خیال در مکاشفات صوری از نظر ابن سینا
بسیاری از بحثهای کشفی، علمی و فلسفی را با محوریت خیال میتوان تبیین، توجیه و حل کرد. کاربرد خیال در مباحث هستیشناسی و معرفتشناسی عرفان همواره مورد توجه اهل نظر در علوم فلسفی و شهودی بوده است. در این میان، خیال نقش اساسی را در تحقق و تبیین بخش عظیمی از مکاشفات پیشروی عارف ایفا میکند.
از نظر ابنسینا، خیال به دو روش در مکاشفة عرفانی اثرگذار است:
اول. خیال سالک با ادراک صور کمالی و حقیقی و لذت از آن او را به سمت اتصال به حقایق هستی سوق میدهد.
دوم. آنگاه که عارف پا به عرصه سلوک عملی میگذارد تا به حقیقت راه یابد. با انواع مکاشفات، مانند مکاشفة معنوی و مکاشفه صوری، مواجه میشود. در مکاشفه صوری، صورتهایی که در ابتدا موجودات عقلی و مجرد هستند به وسیله قوة خیال به صور جسمانی تنزل مییابند و در رؤیا و بیداری به واسطة نفس ادراک میشوند.
https://pwq.bou.ac.ir/article_10364_661e99bdbe84d8318e40e04ebd5d97ef.pdf
2013-01-20
145
170
قوة خیال
لذت خیالی
عقل فعال
مکاشفه
حقایق عقلی
محمد ابراهیم
نتاج
1
دانشجوی دکتری و عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور.
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی تعین اول در عرفان اسلامی و اسم مستأثر در متون شریعت
مباحث عرفان و شریعت از مباحث مهم، ضروری و زنده در مطالعات عرفانی است. دیرینة این مباحث مقایسهای و تطبیقی در دو حوزة عرفان اسلامی و الهیات اسلامی دستکم به زمان بروز نحلهای عرفانی در قرن دوم هجری میرسد.
مسئله این نوشتار که از مقوله مباحث عرفان و شریعت است بررسی تطبیقی اسم مستأثر در نصوص شریعت و تعین اول در متون عرفانی است. بحث چینش نظام هستی و نحوة تعین و تنزل و صدور ماسویالله، بهویژه در تعینات و تنزلات آغازین آن، را باید در متون شریعت، در مباحث اسماء، جستجو کرد. فرضیهای که در این نوشتار درصدد اثبات آن هستیم این است که اسم مستأثر اولین تعین حق تعالی و حلقة واسطه میان ذات حق تعالی و سایر اسماء اوست. با این هدف، ابتدا به جایگاه اسم مستأثر و مفاد آن در روایات و رابطة آن با ذات حقّ و تعین اول و ثانی میپردازیم. با بررسی اسم مستأثر در متون روایی و بررسی تعین اول در متون عرفانی، بر این فرضیه پای میفشاریم که اسم مستأثر در روایات همان تعین اول در عرفان است و نیز به این دیدگاه گردن مینهیم که اسماء مستأثره در معنای دومی و به اشتراکات لفظی به دستهای از اسماء در تعین ثانی قابل تطبیق است. و البته، نظریة برخی اهل معرفت که اسم مستأثر را عنوان مشیری به مقام ذات میدانند ـ ضمن کرنش و احترام به این بزرگان ـ دارای ابهام و خدشه میدانیم. علم انسان کامل به اسم مستأثر و مظهر این اسم در هستی، به عنوان دو مبحث کاربردی و شیرین، نکات پایانی این نوشتار خواهد بود.
https://pwq.bou.ac.ir/article_10366_6342812a489fcbe3aff9cb714172f7a4.pdf
2013-01-20
171
194
حدوث اسماء
اسم مستأثر
مقام ذات
تعین اول
تعین ثانی
اصغر
نوروزی
eam@qabas.org
1
پژوهشگر پژوهشکده ادیان و مذاهب و عضو هیأت علمی مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
AUTHOR