دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2783-4131
13
بهار1400 _ مسلسل 47
2021
05
22
تحلیل و نقد موانع اینهمانی نفس بر اساس مبانی حکمت متعالیه
7
20
FA
حسن
معلمی
دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)
h.moallemi57@gmail.com
10.22081/pwq.2021.70474
همه ما انسانها «من» خود را از ابتدای عمر تا پایان آن امری واحد مییابیم؛ یعنی «من» امروز- به رغم تغییرات در صفات و ویژگیهای بدن- دقیقاً همان «من» ده یا بیست سال قبل است و این یافتن نیز به علم حضوری خطاناپذیر است و علمی برای انسان از این علم پایهتر وجود ندارد؛ همچنانکه ابنسینا گفته است: علم به من، مقدم بر هر علمی است، حتی علم به صفات من. از طرف دیگر ممکن است کسی این دریافت شهودی را دلیل بر اینهمانی ذات نفس نداند، بلکه به صفات و اعراض نسبت دهد یا حرکت و تغییر و دگرگونی نفس در طول عمر را دلیل بر عدم اینهمانی واقعی محسوب کند یا با استناد به حرکت جوهری نفس در نظریه ملاصدرا اینهمانی را مخدوش بداند. در این مقاله با تبیین صحیح «اینهمانی نفس»، «جوهریت نفس»، «علم حضوری به نفس» و «حرکت جوهری نفس» روشن میشود که مانعی بر سر راه اینهمانی نفس وجود ندارد
نفس,اینهمانی نفس,موانع اینهمانی
https://pwq.bou.ac.ir/article_70474.html
https://pwq.bou.ac.ir/article_70474_26d86a780080fe99c70da9b7d579e020.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2783-4131
13
بهار1400 _ مسلسل 47
2021
05
22
مقایسه جایگاه نفسالامری ذات و تعیّنات الهی در دو منظر صدرایی و عرفانی
21
46
FA
سید احمد
غفاری
استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه حکمت و فلسفه ایران
ghaffari@irip.ac.ir
10.22081/pwq.2021.70475
هدف پژوهش اعتباری یا غیراعتباریدانستن تمایز تعیّنات حقی از ذات حضرت حق، از پرسشهای مشترک در حکمت و عرفان اسلامی است. پرسش این است که آیا تعیّنات علمی احدی و اسمایی، حقیقتاً و در نفسالامر با یکدیگر متمایزند یا تمایز مقام ذات از مقام احدیت و واحدیت، امری اعتباری است و این عناوین، فارغ از اعتبار ذهنیِ فاعل شناسا، هیچ گونه تعدد و تمایزی ندارند. در همین راستا، هدف این پژوهش، کشف نگرش عرفان اسلامی و حکمت متعالیه در خصوص این موضوع است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل اصطیادی و مقایسه، به بررسی تحلیلی و تطبیقی نگرش عرفانی و صدرایی در این موضوع پرداخته است؛ همچنین این تحقیق مبتنی بر دادههای کتابخانهای انجام گرفته است. یافتههای تحقیق از این قرار است که تمایز ذات و تعیّنات حقی در کلام ملاصدرا به تمایز وجود و ماهیّت و تمایز محیط و محاط تنظیر شدهاند که نشاندهنده تمایز نفسالامری ذات و تعیّنات در حکمت متعالیه است؛ همچنین اعتقاد عارفان اسلامی به تقدم رتبی مقام باطن و غیب نسبت به مقام شهادت و صورت و اعتقاد آنان به تمایز احاطیِ ذات و تعیّنات، بهروشنی به تمایز نفسالامری حضرت ذات از حضرت اسماء دلالت میکند. نتیجه تحقیق آن است که عینیّت ذات و صفات در نگرش عرفانی و صدرایی مربوط به ساحت وجود و تحقّق است و منافاتی با تقدّم رتبی و نفسالامری مقام ذات نسبت به مقام صفات ندارد.
ذات الهی,تعیّنات حقی,تمایز نفسالامری,تمایز اعتباری,تمایز احاطی,عرفان اسلامی,حکمت متعالیه
https://pwq.bou.ac.ir/article_70475.html
https://pwq.bou.ac.ir/article_70475_4084d99bdf082f2001bf99d40e3d0986.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2783-4131
13
بهار1400 _ مسلسل 47
2021
05
22
مبانی عرفانی- صدرایی حقیقت مرگ با نگاهی به آیات و روایات
47
80
FA
احمد
سعیدی
دانشیار و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
saeidi@iki.ac.ir
10.22081/pwq.2021.70476
بیتردید مرگ به معنای انتقال از یک عالم به عالم دیگر است؛ ولی انتقال به معنای حرکت از یک مکان مادی به مکان مادی دیگر، هم در مورد نفس و روح مجرد و هم در مورد عوالم بعدی، یعنی دو عالم مثال و عقل که مجرد از مادهاند، بیمعناست. مطابق مبانی عرفانی و صدرایی، انسان موجودی چندمرتبهای است و هر مرتبة آن در یکی از مراتب عالم حضور دارد و جابجایی او بین عوالم مادی و مجرد، نه به صورت مادی و مکانی بلکه به صورت تغییر «توجه و تمرکز» نفس است که یا با اختیار خود انسان یا بدون اختیار او و بر اثر غلبه و سلطة بیاختیار «احکام یک عالم» اتفاق میافتد. بر اساس این آموزه، بیشترین توجه نفس با اختیار خود یا بدون اختیار، خواه موقت و خواه دائم به هر مرتبهای از خود و هر عالمی باشد، انسان با اختیار یا بیاختیار، موقتاً یا دائماً به آن مرتبه و آن عالم منتقل میشود. بنابراین حقیقت مرگ، انتقال بااختیار یا بیاختیارِ توجه و تمرکز نفس از دنیا به آخرت است، نه جابجایی مادی و مکانی انسان یا روح مجرد او.
مرگ,نفس,بدن,عرفان,صدرالمتألهین(ره)
https://pwq.bou.ac.ir/article_70476.html
https://pwq.bou.ac.ir/article_70476_8e987516f4fa8390dc5f098c7aae9a82.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2783-4131
13
بهار1400 _ مسلسل 47
2021
05
22
تحلیل انتقادی دیدگاه هیوم در باب شکاکیت
81
108
FA
میثم
شادپور
دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم(ع)
shadpoor6348@gmail.com
سید محمود
موسوی
دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)
smmusawi@gmail.com
10.22081/pwq.2021.70477
هیوم از فیلسوفان تجربهگراست که گاهی خود را فیلسوف شکاک مینامد و گاهی با شکاکیت مخالفت میکند؛ از این رو ارائه طرح منسجم از فلسفه هیوم یکی از مسائلی است که شارحان با آن روبهرو هستند. در این نوشتار کوشش میشود طرح منسجمی از آرای هیوم در باب شکاکیت ارائه شود. هیوم منطقاً شکاکیت را موجه و مستدل، اما به علل روانشناختی ناپایدار و موقت میداند؛ به همین دلیل ضمن دفاع از استدلالهای شکاکانه در زمینه «سرایت احتمال خطا در هر استدلال عقلی» و «نفی عقلیبودن اعتقادات طبیعی (مثلاً اعتقاد به علیت و اعتقاد به وجود خارجی و اعتقاد به نفس)، از گریزناپذیری این اعتقادات دفاع میکند و میکوشد با بیاعتنایی به تردیدهای شکاکانه، این اعتقادات را حفظ کند. البته در این نوشتار مشخص میشود این موضع شکاکانه هیوم خالی از اشکال نیست؛ هم از این جهت که استدلالهای شکاکانه مورد نظرش مخدوش است و هم از این جهت که راهکار روانشناختی او قادر به غلبه بر تردیدهای شکاکانه نیست؛ بنابراین موضع شکاکانه هیوم از جهات مختلفی پذیرفتنی نیست و نمیتواند جایگزین تبیین عقلی و صحیح فیلسوفان مسلمان برای این اعتقادات باشد
هیوم,شکاکیت,فلسفه,فلسفه شکاکانه,اعتقاد طبیعی
https://pwq.bou.ac.ir/article_70477.html
https://pwq.bou.ac.ir/article_70477_e19aeb82ec19c9cde7f59ab372a1630f.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2783-4131
13
بهار1400 _ مسلسل 47
2021
05
22
جستاری در معنای «حکمت» با توجه به دیدگاه داوود قیصری و امام خمینی(ره)
109
140
FA
مهدیه
سید نورانی
دانشجوی دکتری عرفان اسلامی و اندیشه امام خمینی پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی
mahdiyeh.nurani@yahoo.com
هادی
وکیلی
دانشیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
hvakili@ihcs.ac.ir
10.22081/pwq.2021.70478
اندیشمندان اسلامی گاه «حکمت» را شاخهای از علم در نظر میگیرند؛ علم به احوال موجودات به گونهای که در نفسالأمر است. تفسیر دیگر «حکمت» حکمنمودن است؛ چنانکه حقتعالی حکم فرموده که نیکوکاران را به بهشت و تباهکاران را راهی دوزخ نماید. در تفسیر سوم «حکمت» معنای اتقان و انضباط را به خود میگیرد؛ یعنی درست و نیکو کارکردن. تمامی این تفاسیر حاکی از حکیمبودن خداوند است؛ صفتی که ثبوت آن برای ذات باری ضروری است. اما آنچه در این مقاله بررسی میشود، مفهوم واژۀ «حکمت» از دیدگاه داوود قیصری و تعلیقۀ امام خمینی(ره) بر این دیدگاه است. نویسندگان این مقاله بنا به نظر این دو اندیشمند، واژۀ پرارج «حکمت» را واکاوی کرده به نقد و تحلیل این دو منظر و تطبیق آنها با دیدگاههای دیگر اندیشمندان خواهند پرداخت. «حکمت» در این پژوهش مرتبهای درنظر گرفته میشود که عارف و حکیم، مشتاق و مجذوب رسیدن به آن هستند. صاحب حکمت عارف متألّهی خواهد بود که در مراتب باطنی و سرّی آن از عقل استدلالی گذر و شهود را تجربه میکند. این بررسی به شیوۀ پدیدارشناختی انجام گرفته، تلاش میکند «حکمت» را در معنای سوم و به عنوان حکمت ذوقی و شهودی در برخی حالات و مشاهداتِ عارفانی اعم از شرق و غرب که این تجربه را داشتهاند، بیان کند تا از این طریق ریشهیابی عملی، سلوکی و جایگاه دستنیافتنی حکمت را نقبی زند.
حکمت,حکیم متألّه,حکمت انبیا و عرفا,حکمت ذوقی,داوود قیصری,امام خمینی(ره)
https://pwq.bou.ac.ir/article_70478.html
https://pwq.bou.ac.ir/article_70478_5bf741bdc1ffb4329384bfad48070497.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2783-4131
13
بهار1400 _ مسلسل 47
2021
05
22
تأملاتی در معنای دین و انواع آن با تأکید بر اندیشههای ابنعربی
141
164
FA
محمدجواد
پاشایی
استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد
mjpashaei@shahed.ac.ir
10.22081/pwq.2021.70479
حقیقت دین پدیده دیرپایی است که همواره پرسشهای فراوانی را در ذهن پژوهشگران موضوع دین مطرح کرده است. تاریخ پیدایش دین، خاستگاه دین، سرشت و تعریف دین، انواع دین و نیز چگونگی کارکردهای فردی و اجتماعی آن، برخی از همین ابهامهاست که خاطر فیلسوفان دین را به خود مشغول داشته است. درازدامنی این پدیده و تأملات پیرامونی آن، نگارنده را بر آن داشته تنها با تمرکز بر معنای دین حق و انواع آن از نگاه عرفانی بهویژه ابنعربی، برخی از این چالشهای موجود را پاسخ دهد؛ لذا پرسش اصلی این نوشتار آن است که معنای دین و انواع آن با تأکید بر اندیشههای ابنعربی کدام است؟ پژوهش حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی نشان میدهد ابنعربی با تقسیم دین حق به تأسیسی و امضایی سه معنای تشکیکیِ انقیاد، جزا و عادت را در دین تأسیسی نهفته دانسته است. توجه به این سه معنا، ضمن دریافت دقیق ماهیت دین، از حقایق قرآنی بسیاری در این باره نیز پرده بر خواهد داشت. تقسیم دین به مستقیم و غیر مستقیم نیز از دیگر تقسیمات اوست.
دین,دین تأسیسی,دین امضایی,ابنعربی
https://pwq.bou.ac.ir/article_70479.html
https://pwq.bou.ac.ir/article_70479_05005f7c013212e10d89520b4e00442d.pdf