2024-03-29T17:12:04Z
https://pwq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=1531
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1390
3
تابستان و پاییز 90 - مسلسل 9 - 8
برخی از ملاحظات منطقی میرداماد
سعید
احمدی
میرداماد را میتوان به عنوان حلقة وصل سیر مباحث منطقی و گذر از منطق مشایی به صدرایی به شمار آورد. او علاوه بر توضیح و تحلیل دقیق برخی از مباحث مطرح شده توسط منطقدانان پیش از خود، ملاحظاتی نیز در زمینة بحثهای منطقی دارد که در این مقاله مورد بررسی قرار میگیرد. مانند: 1. تبیین دقیق موضوع منطق و تفکیک بین معقولات ثانیة منطقی و فلسفی. از نظر میرداماد عروض معقولات ثانیة منطقی بر معقولات اولی به حسب وجود ذهنی است در حالیکه عروض معقولات ثانیة فلسفی به حسب وجود خارجی یا اعم است. 2. تقسیم مطلب هلی بسیط حقیقی و مشهوری و بیان این که هل بسیط حقیقی، سؤال از خود شیء است به حسب حقیقت آن در ذاتش و تقرر ماهیتش و این که این مرتبة تقرر ماهوی طبق اصالت ماهیت، بر مرتبة وجود آن شیء تقدم دارد. 3. وجود رابطی دو اصطلاح دارد، یکی از دو معنا محمول واقع میشود و دیگری وجود رابط است که بین موضوع و محمول قضایا قرار دارد و مقابل وجود فینفسه است؛ این معنا از وجود رابطی، وجود فیغیره است و از آن به معنای حرفی یاد میشود. 4. تبیین معنای اعم بودن موضوع سالبه از موجبه و دفع پارادوکس مطرح شده در رابطه با این اعم بودن، با توجه به اعتباری بودن شمول و اعم بودن موضوع سالبه از موجبه. 5. جریان برهان لمّ و انّ در قیاسهای استثنایی، همانند قیاسهای اقترانیه با توجه به این که مستثنی در آن به منزلة حد وسط در حملیه است.
2011
11
22
7
29
https://pwq.bou.ac.ir/article_10290_c8f8a0d7343c6fcad32098944a3f6de1.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1390
3
تابستان و پاییز 90 - مسلسل 9 - 8
سیری در آراء معرفت شناسانه امام خمینی
داود
بیات
با پذیرش این مطلب که امام خمینی; فارغ از شأن سیاسی، دارای وجهه قوی فقهی، فلسفی و عرفانی بوده، بررسی و تحلیل ابعاد معرفتی و بخصوص مبنای معرفت شناسانه اندیشههای ایشان ضرورت مییابد. نکته مهم آنکه معرفت شناسی امام; را باید در ذیل مکتب معرفتی حکمت متعالیه ملاصدرا مطالعه نمود. ایشان به پیروی از ملاصدرا، علم را مساوی وجود و فوق کیفیات و مجرد از ماده میداند و از طرفی به تبعیت از شیخ اشراق، علم را همان نور میشناسد. از نظر ایشان، گرچه حس و عقل، زمینههای شناخت موضوعات مختص به خود را فراهم میکنند، اما در قیاس با شهود و وحی، قابلیت چندانی ندارند.
از این حیث، معرفت برتر، معرفتی است که محصول شهود متکی بر وحی باشد. البته وحی نه به عنوان رقیب قوای شناسایی آدمی، بلکه به عنوان مکمل آنها شناخته میشود که میکوشد نقص و ضعف معرفتی آدمیان را مرتفع نماید. خداوند برای تکمیل فیض و لطف خویش بر آدمیان، از طریق ارسال رسل و انزال کتب، بیخبری آنها از وسعت عالم وجود و غفلتشان از ساحت علوی وتعلقشان به نشئهای دیگر را گوشزد میکند.
بررسی آراء امام; نشان میدهد که مبنای معرفت شناختی ایشان عرفانی – اشراقی است و این معنا را میتوان از نوع نگاه ایشان به مقولههایی چون چیستی علم، حقیقت، مراتب شناخت و منابع ادراک آدمی دریافت. چنین نگرشی به ساحت معرفت در تلائم و تعامل با سایر وجوه اندیشه فلسفی امام در حوزههای مابعدالطبیعه و انسان شناسی و هستی شناسی است.
امام خمینی
معرفت شناسی
عقل
شهود
وحی
حکمت متعالیه
عرفان و اشراق
انسان کامل
2011
11
22
31
69
https://pwq.bou.ac.ir/article_10291_4a16346bd8e8aa3aff29dbb7726db70e.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1390
3
تابستان و پاییز 90 - مسلسل 9 - 8
چیستی وجود ذهنی در نظام حکمت صداریی
محمدجواد
پاشایی
وجود ذهنی که یکی مسائل مهم فلسفی به حساب میآید، از دیرباز ذهن انبوهی از متفکران را به خود مشغول داشته است. به ویژه آنکه مسئله ذهن و شیوه واقع نمایی مفاهیم ذهنی که در آثار فیلسوفان اسلامی از آن به وجود ذهنی یاد میشود، ریشهای دیرینه در تاریخ معرفت انسانی دارد. در میان حکمای اسلامی، صدرالمتالهین به مانند سایر مباحث فلسفی خود ارائهای نو و تازه از مبحث وجود ذهنی بیان داشته است. وی اگرچه در این ارائه، بر بلندای فکر پیشینیان ایستاده و از نظریات آنان متنعّم شده است، لکن در نظری متفاوت، وجود ذهنی را وجود ظلی و سایه واقعیت علم میداند که هردوی آنها، دو اعتبار از یک واقعیت و دو روی سکه آن تلقی میشوند. چه آنکه در این نظرگاه، وجود ذهنی، وجودی عالی و واجد کمالات اشد و اتمّ نسبت به وجود خارجی دانسته میشود. که از رهگذر آن، مساله مطابقت، به آسانی مصداق مییابد. این پژوهش در نظر دارد تا این ادعا را در کلمات صدرا مورد بررسی قرار دهد.
وجود ذهنی
ملاصدرا
وجود ظلی
مطابقت
ذهن
علم
2011
11
22
71
98
https://pwq.bou.ac.ir/article_10292_773b57837c2ce226141af4df37554e39.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1390
3
تابستان و پاییز 90 - مسلسل 9 - 8
رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه
مقدسه
خلیلی
مسألة رابطه انسان و خدا، مسئلهای بسیار قدیمی است، چون انسان فطرتاً رو به سوی بالا دارد. علاوه بر آن، در بسیاری از علوم از جمله فلسفه نیز قابل طرح است. در فلسفة ماقبل صدرا چون اصالت با ماهیت بود، علیت نیز در ماهیت مطرح میشد، از این رو خداوند به عنوان علة العلل معرفی میشد که برای ارتباطش با انسان به بینهایت واسطه نیاز داشت. ولی صدرا با اثبات اصالت وجود، مدار تمامی مباحث فلسفی را بر حول محور وجود قرار داد و چون نخی دانه دانه مسائل فلسفی را به هم مرتبط کرد. و با بیان تشکیک در وجود، علیت را به وجود رابط و مستقل برگرداند. فلسفه صدرا به این جا ختم نشد بلکه صدرا با تحلیل علیت و معلولیت به نظریة تجلی دست یافت و از آن طریق به وحدت شخصیه وجود رسید. در این نقطه از فلسفة او همة موجودات مظهر اسماء و صفات حق تعالی هستند و جز به ذات واحد او هیچگونه شئیتی ندارند و در محضر او حضور دارند و رابطهشان، رابطة جلوه و متجلی و عین الربط با قیوم است و برای وسایط، دیگر تأثیری در ایجاد و علم نیست. این خود دلیلی است بر این که خداوند، به همه ما علم حضوری دارد. ما نیز از آنجا که به نفس خود علم حضوری داریم و نفس نیز عین ربط به خداوند است پس به خدا نیز علم حضوری پیدا میکنیم. بنابراین بر طبق حکمت متعالیه، چه در بعد وجودی و چه در بعد معرفتی، خدا و انسان رابطه بیواسطه دارند و وسایط، مؤثر حقیقی نیستند.
حکمت متعالیه
رابطه انسان و خدا
علیت
تشأن
معیت قیومیه
شناخت خدا
2011
11
22
99
134
https://pwq.bou.ac.ir/article_10293_de89d641f99147b9ff75ac8b727fb19b.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1390
3
تابستان و پاییز 90 - مسلسل 9 - 8
آراء ملاصدرا در حوزة منطقِ تعریف
عسکری
سلیمانی امیری
تصور به بدیهی و نظری تقسیم میشود. محور بحث در مبحث تعریف، تصورات نظری است. یکی از بحثها این است که چه مفاهیمی نظریاند؟ آیا تصورات کلی مأخوذ از حسیات بدیهیاند یا نظری؟ اگر نظریاند، چگونه ممکن است مفاهیم جزئی حسی بدیهی باشند، ولی کلی مأخوذ از آنها نظری؟ آیا ممکن است کل در تعریف جزء ذکر شود؟ اگر خیر، پس چگونه در برخی تعریفها کل در تعریف جزء ذکر میشود؟ آیا فصل حقیقی، قابل شناخت است؟ و اگر نیست، منطقدانان چه جایگزینی پیشنهادهاند؟ آیا هدف از تعریف، تشریح مفاهیم اسم است یا تحلیل مفاهیم ذاتی نهفته در محدود؟ آیا حد تام صعوبت دارد یا سهولت؟ امروزه که بین منطق و فلسفة آن تفکیک میشود میتوان گفت این پرسشها و مانند آنها، پرسشهایی است از سنخ مسائل فلسفة منطق، نه از سنخ مسائل منطق.
به هر حال ملاصدرا در این مسائل ورود یافته و بدانها پاسخ گفته است. در مجموع، ملاصدرا جانب مشائین را در این مباحث گرفته و چالشهایی را که شیخ اشراق در آنها به وجود آورده، با دید نقد پاسخ گفته است.
بدیهی
نظری
تعریف لفظی
تعریف اسمی
تعریف حقیقی
حد تام
حد ناقص
رسم تام
رسم ناقص
صعوبت حد
زیادة حد بر محدود
ملاصدرا
مشائین
شیخ اشراق
2011
11
22
135
161
https://pwq.bou.ac.ir/article_10294_5383cec9e5deb87b1f8ec8442a9c2e4d.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1390
3
تابستان و پاییز 90 - مسلسل 9 - 8
حرکت قطعیه و توسطیه
زینب
شاوردی
گرچه دربارة وجود حرکت در بین فیلسوفان اختلاف است، اما حکمای مشائی، اشراقی و صدرایی در اصل وجود حرکت اتفاقنظر دارند. اختلاف حکمای مسلمان، اولاً در دلایلی است که برای اثبات حرکت اقامه میشود برخی وجود آن را بدیهی میدانند و بعضی دلایلی برای آن اقامه کردهاند. و ثانیاً در نحوة وجود حرکت است. برخی وجود حرکت را به معنای قطعیه میپذیرند و بعضی دیگر به معنای توسطیه. در این مقاله، ضمن طرح دیدگاههای حکمای مشاء، اشراق، میرداماد، صدرالمتألهین، علامه طباطبایی، دیدگاههای ویژه شهید مطهری نیز بیان شده است.
حرکت توسطیه
قطعیه
آن
وجود قار
وجود غیر قارّ
2011
11
22
163
192
https://pwq.bou.ac.ir/article_10296_66d325b12f08e45f8fba145829b04431.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1390
3
تابستان و پاییز 90 - مسلسل 9 - 8
مبانی نظری مقیاسهای دینداری در اندیشه اسلامی
علی
شیروانی
مقیاسهایی که امروزه در روانشناسی دین برای ارزیابی چند و چون دینداری فرد و جامعه فراهم آمده و در سطح بینالمللی از آن استفاده میشود، بر اساس مبانی فرهنگی و علوم انسانی مغرب زمین فراهم آمده و از اینرو، بهکارگیری آن در جامعة اسلامی ایرانی ما، برای دستیابی به وضعیت دینداری آحاد جامعه، ناموجه است. این مقاله میکوشد با بررسی حقیقت دینداری و بیان پارهای از مبانی اسلامی لازمالرعایه در این خصوص گامی هر چند کوچک در راه باز تولید مقیاس دینداری متناسب با اندیشة اسلامی بردارد.
از جمله اموری که در این مقاله اهمیت رعایت آن در این مقام تبیین شده، عبارتند از : 1) لزوم تفکیک میان دین و دینداری؛ 2) رابطة مستقیم میان دینداری و سعادت؛ 3) حقیقت ایمان و جایگاه اساسی آن در دینداری؛ 4) برخورداری اکثر مردم از درجهای از دینداری؛ 5) لزوم توجه به اصناف گوناگون دینداری؛ 6) جایگاه محوری نیّت در دینداری؛ 7) برتری جلوههای باطنی بر تجلیات ظاهری دینداری؛ 8) توجه به وضعیت فرد در شرایط بحرانی؛ 9) تسلیم قلبی بودن در برابر خداوند به مثابة روح دینداری.
دینداری
مقیاسهای دینداری
روانشناسی دین
علم دینی
قصور
تقصیر
فطرت الهی
2011
11
22
193
233
https://pwq.bou.ac.ir/article_10298_10b3680036a3c64be77e12b797b7e20a.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1390
3
تابستان و پاییز 90 - مسلسل 9 - 8
نقدی بر تأملات هرمنوتیکی معاصر در متن وحیانی
احمد
واعظی
قالب بومی شدة هرمنوتیک فلسفی غربی در فضای اندیشة اسلامی معاصر بر فهم و تفسیر نصوص دینی متمرکز شده است و این تأملات هرمنوتیکی در دو عرصة سازوکار و نحوة فهم متون وحیانی و نیز تأمل در ماهیت وحی و نسبت نصّ دینی با پیامبر و واقعیات تاریخی و فرهنگی عصر نزول سامان یافته است.
برخی روشنفکران معاصر با تمرکز بر نصّ دینی برداشتهای هرمنوتیکی غیرمتعارف و گاه کاملاً افراطی را ارائه کردهاند که در تقابل آشکار و مستقیم با باور متعارف و رایج مسلمین میباشد. در مقالة حاضر با تمرکز بر آراء یکی از نمایندگان اصلی این رویکرد هرمنوتیکی (محمد مجتهد شبستری) تلاش میشود ضمن تشریح اهمّ رهاوردهای هرمنوتیکی وی در عرصة وحی شناسی نقاط کلیدی و اصلی اندیشه وی در این موضوع نقد و بررسی شود.
هرمنوتیک
مجتهد شبستری
وحی
قرآن
پیامبر
بلیک (Blick)
تجربه نبوی
فرهنگ عصر نزول
2011
11
22
235
266
https://pwq.bou.ac.ir/article_10299_904e87355bac0236af0b25cbc7bab8b0.pdf