2024-03-29T13:16:10Z
https://pwq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4507
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1397
10
بهار 97 - مسلسل 35
بررسی حقیقت وجوب در قاعده وجوب سابق
محمد
حسینزاده
وجوب سابق، از قواعد مهم و پرکاربرد فلسفه اسلامی است که بهرغم اهمیتی که دارد، هنوز ساختار درونی آن با ابهامهایی مواجه است؛ از جمله اینکه این قاعده که اصالتاً ساختاری ماهوی دارد، چگونه میتواند در معلولهای وجودی جاری گردد و در مباحث وجودی حکمت متعالیه به کار گرفته شود؟ مقاله حاضر پس از تبیین مفردات قاعده، سه راه حل برای جریان قاعده وجوب سابق در معلولهای وجودی ارائه کرده است. این راه حلها عبارتاند از: جریان قاعده در «معنای وجود امکانی»، استفاده از «معنای جامع بین امکان ماهوی و امکان وجودی»، و استفاده از «لاضرورت» در معلولهای وجودی. نتیجهای که از بررسی این راه حلها به دست آمده، این است که قاعده وجوب سابق مختص به معلولهای ماهوی است و در معلولهای وجودی جاری نیست. وجوب مقارن، قسمی دیگر از وجوب بالغیر است که در معلولهای وجودی میتوان از آن به عنوان جایگزین وجوب سابق استفاده کرد
وجوب سابق
وجوب مقارن
علت تامه
اصالت وجود
معلول ماهوی
معلول وجودی
2018
09
23
7
34
https://pwq.bou.ac.ir/article_66060_646ab55b258399b30d53883154dcbf49.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1397
10
بهار 97 - مسلسل 35
دیدگاه ملاصدرا درباره عقل عملی و داوری آن بر اساس آموزههای قرآن و حدیث
محمدحسین
رجائی
مسئله اصلی در این تحقیق آن است که: دیدگاه ملاصدرا درباره عقل عملی، تا چه میزان با مستفاد از آیات و روایات همخوانی دارد؟ بنابراین، این تحقیق با دو پرسش مهم روبهروست: یکی، دیدگاه ملاصدرا درباره عقل عملی چیست؟ دوم، مستفاد از قرآن و حدیث درباره شئون عملی عقل چه میباشد؟ آنچه از مطالعه این مقاله به دست میآید، آن است که مطابق آموزههای دینی، عقل دارای شئون علمی و ادراکی، و شأن عملی و تحریکی است. در مقابل، برخی از فیلسوفان اسلامی، شأن عقل عملی را ادراک امور مربوط به عمل انسان دانستهاند، و بین عقل عملی و عقل نظری در اصل شأنیت ادراک تفاوتی قایل نشدهاند و برخی دیگر، شأن عقل عملی را از مقوله عمل و تحریک، و متفاوت از شأن ادراک عقل نظری برشمردهاند. کلمات ملاصدرا درباره عقل عملی با هر دو دیدگاه همسان است؛ اما با آنچه درباره شأن عملی عقل در آموزههای دینی وارد شده است، مقداری تفاوت دارد. هدف ما از این نوشتار آن است که با تحلیل کلمات ملاصدرا درباره عقل عملی و فهم آموزههای دینی در شئون عقل، به داوری دیدگاه ایشان بر اساس قرآن و حدیث بپردازیم؛ لذا روش ما در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی همراه با تفسیر متن آیات و روایات است
ملاصدرا
عقل عملی
شأن ادراکی
شأن عملی
قرآن و حدیث
2018
09
23
35
58
https://pwq.bou.ac.ir/article_66061_8c1af76fb354baa794afc3711963a0dc.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1397
10
بهار 97 - مسلسل 35
رابطه فلسفه استعلایی کانت با علوم طبیعی و ریاضی
احمد
سعیدی
اعتبار فیزیک و ریاضیات، هم از اهداف و غایات اصلی فلسفة استعلایی کانت به شمار میرود و هم از مبادی و پیشفرضهای اساسی آن، و این بدان معناست که فلسفة کانت در این زمینه، مبتلا به نوعی دور، مصادره یا همانگویی است؛ زیرا برای پاسخ به شبهات هیوم و بارکلی، و تبیین اعتبار یقینی و عینیِ فیزیک و ریاضیات، از اعتبار علوم یادشده بهره میگیرد. از سوی دیگر، تکیه بر علوم قرن هیجدهم در استنتاجهای فلسفی، سبب از بین رفتن اعتبار بخشهای مهمی از فلسفة کانت در اثر تحولات علوم پیشگفته شده است. در نوشتار حاضر، با تبیین رابطة فلسفه با دیگر علوم، به برخی از آسیبهایی اشاره کردهایم که فلسفة کانت به دلیل تبعیت از علوم طبیعی و ریاضی متحمل شده است
کانت
علم
فلسفه
فیزیک
ریاضیات
اعتبار
2018
09
23
59
84
https://pwq.bou.ac.ir/article_66062_2dfac800c801511667a8b2d411260e79.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1397
10
بهار 97 - مسلسل 35
بررسی گستره شریعت از منظر دیدگاههای رایج در «مصالح و مفاسد واقعیه»
مهدی
شجریان
رفتارهای برخاسته از عمل به شریعت ـ از روی اجتهاد باشند یا از روی تقلید ـ همواره با احتمال خطا و عدم مطابقت با لوح محفوظ مواجهاند. در همین نقطه است که گستره شریعت رخ مینماید و شمول یا عدم شمول آن بر این رفتارها نمایان میشود. در این تحقیق با غایت تبیین این گستره، دیدگاههای رایج در خصوص مصالح و مفاسد واقعیه با روش تحلیلی ـ انتقادی مورد بررسی قرار میگیرد. در همین راستا، این نوشتار تأکید دارد هرچند تصویب اشعری و معتزلی میتواند به صورت چشمگیری این گستره را فراخ نماید، این دو دیدگاه با اشکالات ثبوتی عدیدهای مواجهاند. متقابلاً نظریه «مصلحت تسهیل» محقق نایینی به تضییق قلمرو شریعت میانجامد؛ از این رو در این نوشتار با تأکید بر دیدگاه شیخ انصاری مبنی بر «مصلحت سلوکیه» و ارائه تقریری نوین از آن، تلاش شده هم گستره شریعت به صورتی فراخ تصویر گردد و هم از ورود اشکالات دیدگاه تصویب جلوگیری شود
قلمرو شریعت
تصویب
تخطئه
مصلحت تسهیل
مصلحت سلوکیه
2018
09
23
85
106
https://pwq.bou.ac.ir/article_66063_749faa12cf5a0af8c9f4d0977caf031d.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1397
10
بهار 97 - مسلسل 35
بررسی دلایل عرفگرایی ثبوتی در حوزه اخلاق با تأکید بر دو دلیل تفاوتهای فرهنگی و احساسات عام بشر
حسن
محیطی اردکان
مجتبی
مصباح
عرفگرایی ثبوتی در حوزه اخلاق، اعتقاد به این است که عرف را میتوان به عنوان منشأ ارزش اخلاقی دانست. عرفگرایان ثبوتی به دو دسته قابل تقسیم هستند: دستهای از ایشان بر نقش عرفِ فاقد پشتوانة واقعی در ثبوت ارزش اخلاقی تأکید میکنند و دستهای دیگر بر نقش عرفِ واجد پشتوانة واقعی در ثبوت ارزش اخلاقی اصرار میورزند. هر یک از ایشان بر مدعای خود دلایلی ارائه کردهاند که بررسی آنها به دلیل تأثیرات فرهنگی باورهای یادشده، ضروری به نظر میرسد. در این نوشتار سعی شده با تحلیل دیدگاههای مرتبط با دسته اول، دو دلیل از مهمترین دلایل ایشان استخراج شود و بر اساس مبانی عقلی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. بررسی دلایل عرفگرایان ثبوتی مورد بحث نشان میدهد دو دلیل «تفاوتهای فرهنگی» و «احساسات عام بشر» با مشکلات نظری و عملی مواجه بوده، برای اثبات مدعای ایشان ناکارآمد است
عرف
اخلاق
عرفگرایی
عرفگرایی ثبوتی
تفاوتهای فرهنگی
احساسات بشر
2018
09
23
107
132
https://pwq.bou.ac.ir/article_66064_db69ad5d7749f94132bf7ec589553a1f.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1397
10
بهار 97 - مسلسل 35
بررسی پیدایی نفس و ارتباط آن با جاودانگی در اندیشۀ ارسطو و ابنسینا
اعظم
جانجان
سیدمحمد
معصومی
مسئله نفس و بحث از آغاز و انجام آن، از مسائل مهم در حوزۀ فلسفه است. اگرچه در آرای فلاسفه باستان، بحث از نفس به صورت مبهم بیان شده است، این موضوع از جمله مباحث برجسته در آرای ارسطو و ابنسینا به شمار میآید. نگاه کلی به فلسفۀ ارسطو نشان میدهد او برای همۀ موجودات قایل به نفس است. وی بر مبنای نظریۀ ماده ـ صورت، نفس و بدن را جداییناپذیر میداند و معتقد است نفس، حادث با حدوث بدن است و در نهایت با نابودی بدن نابود میشود و بقایی برای آن در نظر نمیگیرد؛ اما با دقیق شدن در آرای او و بررسی آثار مختلف وی، به مباحثی میرسیم که با این نگاه کلی کاملاً متفاوت است و نشاندهندۀ اعتقاد او به جاودانگی دستکم بخشی از نفس است. ابنسینا نیز در مسئله پیدایی نفس ظاهراً نظری مشابه نظر ارسطو دارد و حتی شاید اینگونه به نظر آید که مقلد صرف ارسطوست و به تبع ارسطو به حدوث نفس معتقد است؛ اما با دقیق شدن در آرا و آثار وی، مشخص میشود در بسیاری از جزئیات و اصول مهم از ارسطو فاصله میگیرد؛ به گونهای که اگرچه قایل به حدوث نفس است، بر خلاف نگاه ارسطویی در باب سرنوشت نفس، وی در نهایت نفس را امری جاودانه میداند
نفس
بدن
حدوث
جاودانگی
عقل
ماده
صورت
2018
09
23
133
156
https://pwq.bou.ac.ir/article_66065_afe59ceb7dac0be5c9888e291439fc65.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1397
10
بهار 97 - مسلسل 35
حقیقت سیال انسان در پرتو حرکت جوهری صدرایی
فاطمه
میرزاپور
در ﻣﻴﺎن ﻣﺠﻤﻮع کائنات، «اﻧﺴﺎن»، کانون توجه اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان، ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻋﺮﻓﺎ بوده، ایشان سعی در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد وﺟﻮدی او داﺷﺘﻪاند و روح اﻧﺴﺎن را از نظر ذات، ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل، ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺠﻠﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪﻩاﻧﺪ؛ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ که ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻔﺲ، ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ رب و ﻳﻜﻲ از راههای ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ. در این میان، صدرالمتألهین، انسان را نسخه عنصری جامع جمیع عوالم معرفی کرده، حقیقت او را نفس ناطقهاش میداند که قابلیت تبدیل شدن به نفس قدسی را دارد. این حکیم متأله معتقد است حقیقت این عصاره خلقت به طور کامل قابل شناسایی نیست؛ زیرا طبق حرکت جوهری، نفس، مدام در حال تغییر و اشتداد بوده، آناً فآناً در حال شدن و رسیدن به کمال مطلوب است و هر آن در حال آمد و شد در اکوان مختلف وجودی است؛ لذا ماهیت ثابت مشخصی برای او قابل لحاظ نخواهد بود. پس بدیهی است شناخت حقیقت چنین موجودی که در مرتبهای خاص توقف ندارد و همواره در حال تحول و تکامل است، بسیار دشوار بوده، همین صعوبت، سبب ظهور دیدگاههای مختلف گردیده است. اما از آنجا که لازمه هر حرکتی غایت و جهت است، هرچند نفس انسانی ماهیت ثابتی ندارد، به سوی غایت و ثباتی رو مینهد و از نظر صدرا رسیدن به مدارج بالاتر و مقام عندیت، غایت اوست. در این نوشتار بر آنیم تا حقیقت سیال انسان را در پرتو حرکت جوهری، و مثال خدا شدن او را با توجه به نظام فلسفی صدرالمتألهین، با روش تحلیلی ـ توصیفی بررسی کرده، نتایج مترتب بر آن را ترسیم نماییم
انسان
خلیفۀ الله
حقیقت انسان
غایت
هویت
ملاصدرا
2018
09
23
157
179
https://pwq.bou.ac.ir/article_66066_019ca1f17e9cb16e3566a1ebed2d14de.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1397
10
بهار 97 - مسلسل 35
دیدگاه شهید مطهری درباره اخلاق مبتنی بر نظریه اعتباریات
سیدمحمد
باقر میرصانع
تبیین اعتباریات و لوازم آنها، از مباحثی است که با اشارات مرحوم کمپانی و تفصیلات علامه طباطبائی جانی تازه یافت. با توجه به تأثیرات مهم این بحث بر علومی چون فقه، اصولفقه، کلام و اخلاق، لازم است بدان بیش از پیش پرداخته شود. مقاله سعی دارد لوازم ادراکات اعتباری را در مبانی علم اخلاق با تأکید بر دیدگاههای شهید مطهری تبیین و بررسی کند. شهید مطهری بیش از هر چیز، دو موضوع از موضوعات ادراکات اعتباریِ مرتبط با علم اخلاق را تبیین کرده است: یکی استدلال به اخلاقیات و اعتباریات در علوم حقیقی، و دیگری بحث نسبیت اخلاق. شهید مطهری استدلال به اعتباریات را در علوم حقیقی نمیپذیرد. ایشان در رد نسبیت اخلاقی، با تبیین من علوی و من سفلی، راهکاری جدید معرفی میکند؛ اما علامه طباطبائی در تفسیر المیزان مسیر دیگری میپیماید که هم نسبیت را از اخلاق دور میسازد و هم به اشکالاتی که به شهید مطهری وارد است، دچار نمیشود
ادراک اعتباری
اعتباریات
شهید مطهری
علامه طباطبائی
فلسفه اخلاق
2018
09
23
179
204
https://pwq.bou.ac.ir/article_66067_f65cfef8b706675ae274c9f28df9e5c7.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1397
10
بهار 97 - مسلسل 35
لوازم و نتایج وجودشناختی نظریة وجود رابط معلول ملاصدرا
روح اله
نادعلی
ناصر
محمدی
محمدحسین
مهدوینژاد
علیرضا
پارسا
یکی از مهمترین ابتکارات ملاصدرا در حوزۀ هستیشناسی، دیدگاه وجود رابط معلول است. نظریة وجود رابط معلول، از یک سو بر لوازمی استوار است که بدون آنها اثبات این دیدگاه ناممکن خواهد بود و از سوی دیگر، نتایج مهمی بر آن مترتب است که پذیرش آنها، اندیشههای فلسفی مقبولِ پیش از خود را با تحولات بنیادین مواجه میکند. پژوهش حاضر با هدف واکاوی و تبیین لوازم و نتایج وجودشناختی این نظریه صورت گرفته است. وحدت شخصی و کثرت شأنی وجود و ناممکن بودن علم حصولی و حضوری به معلول بما هو هو، از اهم لوازم دیدگاه وجود رابط معلول است. همچنین وحدت واقعیت، تشأن، تقدم بالحق، تشکیک در ظهور و وجود منبسط از مهمترین نتایج دیدگاه وجود رابط معلول به شمار میرود
وجود رابط
وحدت وجود
تشأن
تقدم بالحق
تشکیک در ظهور
وجود منبسط
2018
09
23
205
228
https://pwq.bou.ac.ir/article_66068_347490f3ca02fec47f8c5165fcd74a1f.pdf