رویکرد کلامی و فلسفی خیر و شر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر حوزه علمیه قم

چکیده

رویکرد اشاعره نسبت ‌به مسأله شرور، نیست­انگارانه و رویکرد متکلمان معتزلی شیعی پیش از خواجه‌نصیر، هستی­انگارانه بوده است؛ اما پس از وی، دیدگاه آنان متفاوت بوده است. از میان فیلسوفان، فارابی نخستین کسی است که به این مسأله پرداخته، میان شرور طبیعی و ارادی تفاوت گذاشته است. پس از او ابن‌سینا با نگاه نیستی­انگارانه بصورت مفصل با تشقیق شقوق و بیان احکام هر‌کدام بصورت جداگانه به این مسأله پرداخته است. بعد از وی، بیشتر فیلسوفان متأثر از وی بوده‌اند؛ البته ملا‌صدرا در مفاتیح‌الغیب، دیدگاه نیستی­انگارانه فیلسوفان را به چالش کشیده، دیدگاه عرفا را برگزیده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • Hassan Amini
Researcher in Hawza Elmiyya (Theological Center)of Qom
- ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، 1376، ط 1، الشفاء (الالهیات)، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- _________ ، 1375 ﻫ ـ ش، ط 1، الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
- _________ ، 1379 ش، ط 4، التعلیقات، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن عربی، محمد بن علی، 1380، چ 4، فصوص الحکم، تهران: (الزهرا (س).
- _________ ، بی‌نا، بی‌تا، الفتوحات المکیه ( 4 جلدی)، بیروت: دارصادر.
- ابن نوبخت، ابواسحاق ابراهیم، 1413 ﻫ ـ ق، ط 1، الیاقوت (فی علم الکلام)، تحقیق علی اکبر ضیائی، قم: مکتبه آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
- الاشعری، ابوالحسن، 1421 ﻫ، ط 1، اللمع، تصحیح محمدامین الضناوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- الباقلانی محمد، 1414 ﻫ، 1993 م، ط 2، تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل، تحقیق الشیخ عمادالدین و احمد حیدر، بی‌جا، مؤسسة الکتاب الثقافیة.
- _________ ، 1426 ق، الانصاف، تحقیق عمادالدین و احمدحیدر، بیروت: عالم الکتاب.
- البحرانی، علی بن میثم، بی‌تا، قواعد المرام، تحقیق السید احمد الحسینی، قم: مکتبه آیة الله العظمی المرعشی النحفی العامة.
- بهمنیار، 1375، چ 2، التحصیل، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- التفتازانی، مسعودبن عمر، 1409 ﻫ، 1989 م، ط 1، شرح جامع المقاصد، التحقیق و التعلیق مع مقدمة الدکتر عبدالرحمن عمیرة، بی‌جا، بی‌نا.
- الجرجانی، السید الشریف، 1325 ﻫ، ط 1، شرح المواقف، مصر: مطبعة السعادة.
- _________ ، بی‌تا، التعریفات، التحقیق و التعلیق الدکتور عبدالرحمن عمیرة، بیروت: بی‌نا.
- الطوسی، خواجه‌نصیرالدین، 1407 ﻫ ق، ط 1، تجرید الاعتقاد، التحقیق محمدجواد الحسینی الجلالی، بی‌جا، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلام.
- الرازی، فخرالدین محمد، بی‌تا، ص 1، محصل افکار المتقدمین و المتاخرین...، تقدیم و تعلیق د. سمیع دغیم، بیروت: دارالفکر اللبنانی.
- _________ ، 1407 ﻫ، ط 1، المطالب العالیة من العلم الالهی، التحقیق الدکتر احمد حجازی السفا، بیروت: دارالکتب العربی.
- _________ ، 1420 ق، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
- الرازی الحمصی، محمود، 1412، ط 1، النقذ من التقلید، التحقیق موسسة النشر الاسلامی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- الرازی، قطب‌الدین، 1375 ش، ط 1، شرح اشارات، قم: البلاغة.
- الراغب الاصفهانی، الحسین، 1362، ط 2، المفردات (فی غرایب القرآن)، بی‌جا، المکتبة المرتضویة.
- سبزواری، هادی، 1413ﻫ، ط 1، شرح المنظومه، التصحیح و التعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران: نشر باب.
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، 1317ﻫ، ط 1، الملل و النحل، مصر: بی‌نا.
- الشافعی، محمد بن ادریس، بی‌تا، الکوکب الازهر (شرح الفقه الاکبر)، التحقیق الشیخ محمد یاسین عبدالله، بغداد: مکتبة الفکر العربی.
- سهروردی، شهاب الدین، 1376، چ 2، مجموعه مصنفات، تصحیح سید حسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- شیرازی، قطب‌الدین، 1380، شرح حکمت اشراق، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، دانشگاه مک گیل.
- _________ ، 1373، چ 2، مجموعه مصنفات، تصحیح و مقدمه، هنری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، 1419 ﻫ، ط 1، مفاتیج الغیب، التعلیق المولی علی النوری، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
- _________ ، 1410ﻫ، ط 4، اسفار، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
- _________ ، 1382، الشواهد الربوبیة، تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، قم: مؤسسه مطبوعات دینی.
- _________ ، 1354، مبدأ و معاد، تقدیم سید حسین نصر، انجمن فلسفه ایران.
- الطوسی، نصیرالدین، 1375ﻫ ـ ش، ط 1، شرح الاشارات، قم: نشر البلاغه.
- طباطبائی، محمد حسین، 1364 ش، نهایة الحکمة، تصحیح و تدقیق استاد غلامرضا فیاضی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- قونوی، صدرالدین محمد بن اسحق، 1371 ﻫ ش، چ 1، فکوک، تصحیح محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
- _________ ، 1375 ﻫ ش، چ 1، النفحات الإلهیة، تصحیح محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
- _________ ، 1362 ش، چ 1، رسالة النصوص، التصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: نشر دانشگاهی.
- قیصری، داود، 1375 ﻫ ش، چ 1،  شرح فصوص الحکم، کوشش، سید جلال الدین آشتیانی، بی‌جا، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی چاپ.
- _________ ، 1362 ش، نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- _________ ، 1393 ﻫ، ط 2، المیزان، قم: مؤسسه‌ی مطبوعاتی اسماعیلیان.
- حلی، حسن، 1419 ﻫ، ط 2، کشف المراد (فی شرح تجرید الاعتقاد)، تحقیق و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
- _________ ، 1363 ﻫ ش، ط 2، انوار الملکوت (فی شرح الیاقوت)، تحقیق محمد نجمی الزنجانی، قم: بیدار.
- علم الهدی، المرتضی، 1405 ﻫ، رسائل (انقاذ البشر من الجبر و القدر)، التقدیم السید اجمد الحسینی، قم: دارالقرآن الکریم.
- _________ ، 1414 ﻫ، 1993 م، ط 2، الفصول المختاره من العیون و المحاسن (سلسلة مولفات الشیخ المفید ره)، بیروت: دارالمفید لجماعة النشر و التوزیع.
- مصباح یزدی، محمد تقی، 1405 ﻫ ق، تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسه در راه حق.
- _________ ، 1365 ش، چ 1، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات.
- الغنیمی و الحنفی، عبدالغنی، ط 2،  1981 م، شرح العقیدة الطحاویة، التحقیق و التعلیق محمد، مطیع الحافظ و ...، بیروت: دارالفکر المعاصر.
- فارابی، ابونصر، ط 1، 1408 الف، التعلیقات، التحقیق و التعلیق، الدکتور جعفر آل یاسین، بیروت دارالمناهل.
- _________ ، 1408 ﻫ، ط 1، فصول منتزعه، التحقیق و التقدیم و التعلیق، الدکتور جعفر آل یاسین، بیروت: دارالمناهل.
- _________ ، 1996، ط 1، کتاب السیاسة المدینة، التقدیم الدکتور علی‌بوملحم، بی‌جا، دار و مکتبة الهلال.
- _________ ، 1405 ﻫ، ط 2، فصوص الحکم، التحقیق الشیخ محمد حسن آل یاسین، قم: انتشارات بیدار.
- الفاضل السیوری، المقداد، 1415 ﻫ، ص 285، ارشاد الطالبین (الی نهج المسترشدین)، التحقیق السید مهدی الرجایی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
- _________ ، 1411 ﻫ ق، الذخیره، التحقیق، السید احمد الحسینی، قم: موسسة النشر الاسلام التابعة لجمامعة المدرسین.
- فلوطین، 1366 ﻫ ش، چ 1، دوره آثار «تاسوعات» ترجمه محمد حسن لطفی، تهران: خوارزمی.
- فیاضی، غلامرضا، 1383، چ 2، تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
- نیشابوری، قاضی عبدالجبار، 1416، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، التحقیق، دکتور ابوالعلاء، عفیفی، اشراف، دکتور طه حسین، بی‌جا.
- _________ ، بی‌تا، المختصر فی اصول الدین (رسائل فی العدل و التوحید للائمه الاعلام یحیی الهادی الشریف المرتضی القاسم الرسی القاضی عبدالجبار ابی رشید النیشابوری)، التقدیم سیف الدین الکاتب، بیروت: منشورات دار مکتبة الحیاة.
- قمی، قاضی سعید، 1373، شرح توحید صدوق، تصحیح و تعلیق نجفقلی حبیبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- مطهری، مرتضی، 1374، مجموعه آثار (6)، تهران: انتشارات صدرا.
- _________ ، 1378، مجموعه آثار (4)، تهران: انتشارات صدرا.
- المظفر، الشیخ محمد حسن، 1423، دلائل الصدق، قم.
- میرداماد، محمد، 1374، القبسات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.