پرسش اصلی این جستار آن است که بازتاب برداشت قدسی و سکولار از عقلانیت در ساحتهای سهگانة جهاندانی، جهانداری و جهانآرایی چگونه است؟ نگارنده با استفاده از روش تطبیقی و الگوی شناختمحور در بازشناسی این دو روایت از عقلانیت در اندیشة دو متفکر اجتماعی غربی و شرقی معتقد است: ماکس وبر در روایت سکولار از عقلانیت معیار آن را کارایی، یعنی انتخاب بهترین وسیله برای دستیابی به هدف، معرفی می کند. که در قالب عقلانیت صوری در تمدن غربی به ظهور رسیده است. این عقلانیت بازتاب جهاندانیِ خاصّ انسان مدرن است که جهان طبیعی و اجتماعی را از معنای قدسی عریان نموده و با سکولاریسم و دموکراسی تزیین کرده است. اما علامه طباطبایی روایتی قدسی از عقلانیت دارد . ایشان معیار عقلانیت را هماهنگی با فطرت اصیل و سالم انسانی میداند. عقلانیت فطری جهان هستی را با معنا و انسان را مکلف به جهانداری و جهانآرایی بر اساس فطرت میداند.