2024-03-28T17:05:27Z
https://pwq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4623
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1398
11
تابستان 98_شماره مسلسل 40
نظریۀ فطرت؛ بهمثابه مبنای معرفتشناختی علوم انسانی
قاسم
ترخان
بر اساس دیدگاه اندیشمندان اسلامی، انسان موجودی فطرتمند است؛ به این معنا که جنبة ثابتی دارد که دین الهی با آن هماهنگ بوده، بر اساس آن نازل شده است. ازاینرو، فطرت به آفرینش ویژة انسان اشاره دارد که در سه بعد شناختی، گرایشی و توانشی قابل دستهبندی است.
پذیرش مسئله فطرت به عنوان یکی از مهمترین پیشفرضهای انسانشناختی در علوم انسانیِ اسلامی، آثار فراوانی از خود به جای میگذارد. نوشتار حاضر تلاش کرده است برایند این مبنا را از حیث معرفتشناختی بررسی کند. اینکه فطرت میتواند چونان منبعی برای معرفت و معیاری برای توجیه و سنجش آن، و تنها راه حل چالش نسبیت در علوم توصیفی و هنجاری به شمار آید، از جمله دستاوردهای پژوهش حاضر تلقی میشود.
فطرت
خداشناسی
ارزشهای اخلاقی
روش علوم انسانی
نسبیت
معیار عام توجیه
2019
08
23
7
30
https://pwq.bou.ac.ir/article_67174_7c4d202a86f988f99531578842c1c890.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1398
11
تابستان 98_شماره مسلسل 40
بررسی و نقد مؤلفههای معنویتِ پساتجدّدی از منظر معنویت اسلامی
مرتضی
حبیبی سی سرا
یکی از شاخصههای اصلی دوره پساتجدد، رشد روزافزون معنویتخواهی و به دنبال آن، شکلگیری جنبشهای نوپدید معنویتگراست، اما ارائه معنویتهای نوپدید با مؤلفههایی که برای آن تعریف شده است ـ بهویژه تأکید بر انسانمداری و عرفیگروی ـ صلاحیّت و نیز توانایی مدّعیان این معنویتها را در پاسخ به نیاز معنویتخواهی انسان، با تردیدهای جدّی مواجه ساخته است. سؤال اصلی این است که: معنویتهای دوره پساتجدد با کدامین برهانِ عقلی یا نقلی، مدعیِ پاسخ به نیاز معنوی انسان معاصرند؟
نوشتار حاضر درصدد است با واکاوی مؤلفههای معنویتهای دوره پستمدرن و مقایسه آن با مؤلفههای معنویت اسلامی، عیار راستی مدعیات این نوع معنویتها را با سنجه معنویت اسلامی بسنجد. روش به کار گرفته شده در این پژوهش، کتابخانهای است که در آن با استفاده از دو عنصر توصیف و تحلیل به این نتیجه دسته یافته که معنویت اسلامی قادر به ارائه نسخهای جایگزین برای این نوع معنویتهاست؛ معنویتی که به دلیل سرچشمه گرفتن از وحی و برخورداری از پشتوانه مستحکم عقل، افزون بر جلب اعتماد پیروان خود، ثمربخش بودنِ اجرای دستورالعملهای خود را تضمین میکند.
معنویت اسلامی
مؤلفهها
پساتجدد
2019
08
23
31
56
https://pwq.bou.ac.ir/article_67175_1c0a2178a6567fda1dfa6d34836185b6.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1398
11
تابستان 98_شماره مسلسل 40
مکان و خلأ در فلسفة سینوی
علی
حقی
مریم
زارعی
یکی از گزارههای بسیار مورد توجه در فلسفه اسلامی، بهویژه در بحث طبیعیات، بحث مکان و به تبع آن بحث خلأ است؛ بهطوریکه همواره این پرسش، ذهن را مشغول میکند که: آیا خلأ و ملأ وجود دارند؟ و اگر وجود دارند، آنها غیر از مکان هستند یا منطوی در مکان شدهاند؟ این مقاله درصدد است به این پرسشها پاسخ دهد: اولاً، خصوصیات و ویژگی هریک چگونه است؟ ثانیاً، وجود و عدم وجود آنها، با کدام ادلة عقلی قابل اثبات است؟
همواره دو تلقی از مکان وجود داشته است: یکی اینکه مکان، سطح خارجی جسم است و دیگر اینکه مکان، ابعاد سهگانه طول، عمق و عرض فضایی را داراست که جسم در آن واقع میشود. اما این پرسش مطرح است که: آیا جسم دارای ابعاد سهگانه است؟ اگر هست، مکانی که ابعاد سهگانه دارد، آیا جمیع ابعاد جسم را من جمیع الجهات دربرمیگیرد؟ به عبارت دیگر، آیا جسم من جمیع الجهات در مکان قرار دارد یا بعدی از ابعادش در بعدی از ابعاد مکان قرار میگیرد؟ اغلب فیلسوفان اسلامی، خلأ را انکار میکنند، ولی برخی دیگر درصدد اثبات آن هستند.
این مقاله از نوع تحقیقات بنیادی بوده، روش پاسخگویی به پرسشهای آن، تحلیلی ـ توصیفی است. همچنین شیوه گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و گزارشهای علمی بوده است. نتیجه این پژوهش آن است که ابنسینا مکان را سطح خارجی جسم محوی یا سطح داخلی جسم حاوی به شمار میآورد و در هر حال این مکان چیزی جز متمکن نیست که یا حاوی و یا محوی است. بنابراین، وی نمیتواند خلأ را به عنوان محیطی که از هرگونه ماده خالی باشد، بپذیرد. ابنسینا بطلان خلأ را بر سه اصل استوار ساخته است: 1. فاقد ابعاد بودن خلأ؛ 2. فرض بینهایت بودن آن؛ 3. اثبات بطلان حرکت در محیط لایتناهی.
خلأ
ملأ
ابعاد سهگانه فضایی
حیّز
ابنسینا
2019
08
23
57
72
https://pwq.bou.ac.ir/article_67176_037b5ec1bf606f19fdf44f6a4e0991dc.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1398
11
تابستان 98_شماره مسلسل 40
بررسی رابطه حسن و عشق و هنر از منظر شیخ احمد غزالی
مهدی
حمیدی پارسا
تصوف شیخ احمد غزالی، تصوفی عاشقانه است که در آن، حسن و عشق از عناصر اصلی سلوک شمرده میشوند. حسن از پی تجلی و عشق از پی دیدن حسن میآید. با دیدن حسن، شور عاشقانه حادث میشود؛ پس عشق همواره پس از تجلی حسن است. در این مقاله ابتدا عشق و حسن را از منظر غزالی توضیح داده، سپس چند ویژگی اصلی آنها را در رابطه با هم بررسی کردهایم که عبارتاند از: برای انسان بودن عشق، کرشمه حسن و کرشمه معشوقی، اشتقاق عاشق از عشق و اشتقاق معشوق از تجلی حسن، و تشکیکی بودن حسن و عشق. در نهایت به بحث هنر از نگاه غزالی پرداختهایم. او هنر را با تشبیه مرتبط میداند. هنرمند حسن را میبیند و آن را در اثرش مینمایاند؛ پس هنرمند از آنجا که حُسنبین است، عاشق است و از آنجا که حسن را مینمایاند، اهل تشبیه است. در پایان به هنر مطلوب از دید غزالی میپردازیم؛ هنری که از بیخودی هنرمند برخاسته است و دراصطلاح آن را «هنر بیهنری» مینامند.
احمد غزالی
حسن
عشق
هنر
تجلی
تشبیه
2019
08
23
73
96
https://pwq.bou.ac.ir/article_67177_f60d550354a5f9c35dfd78006c43cae4.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1398
11
تابستان 98_شماره مسلسل 40
پاسخ به شبهه «فیصل نور» در تعارض گفتار امام مجتبی(ع) با نصوص امامت
سعید
رسالتی
عزالدین
رضا نژاد
نصوص دال بر امامت ائمۀ اثنیعشر(ع) به حدی در منابع شیعه فراوانی دارد که بهآسانی میتوان بر آن ادعای تواتر کرد. برخی از این نصوص در منابع اهل سنت نیز یافت میشود. «فیصلنور» از نویسندگان معاصر وهابی، منکر تمامی نصوص امامت شده و به زعم خود در کتاب الامامة و النص این مسئله را از منابع شیعه به اثبات رسانده است. او در بخشی از این کتاب که به امام حسن مجتبی(ع) اختصاص یافته است، جریان صلح آن حضرت را با معاویه و همچنین سخنانی را که از آن حضرت در این زمینه نقل شده است، دلیل شایستگی معاویه در مسئله حکومت دانسته، آن را در تعارض با نصوص امامت میداند و پس از انکار امامت حضرت مجتبی(ع)، به این نتیجه میرسد که هیچ نصی درباره امامت امامان اثنیعشری وجود ندارد.
این مقاله با بهکارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی، درصدد نقد این دیدگاه برآمده، با تحلیل روایات مورد استناد فیصل نور و نیز اثبات وجود نصوص امامت در سخنان امام مجتبی(ع) اثبات میکند که صلح آن حضرت با معاویه، به دلایلی همچون عدم همراهی یاران آن حضرت و اموری دیگر بوده است و بدین وسیله، توهم تعارض آن با سخنان آن حضرت در نصوص امامت دفع خواهد شد.
امام مجتبی(ع)
فیصل نور
نصوص امامت
تعارض
عوامل صلح
معاویه
2019
08
23
97
130
https://pwq.bou.ac.ir/article_67178_2fed9aade7bfd01a89d492419272e3ee.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1398
11
تابستان 98_شماره مسلسل 40
تقریب نظر ابنسینا و ملاصدرا درباره وجود رابط و رابطی
یارعلی
کرد فیروزجایی
غلامرضا
عظیمی راویز
مبحث علت و معلول یکی از مباحث مهم و دیرینه فلسفه است که در طول تاریخ، تطور معنایی قابل ملاحظهای پیدا کرده، سرانجام در حکمت صدرایی به بحث رابط و مستقل انجامیده است. نزد ملاصدرا وجود رابط با وجود رابطی تفاوت دارد، ولی اینکه آیا قبل از ملاصدرا کسی توانسته است با گذر از وجود رابطی به وجود رابط نزدیک شود یا تنها او توانسته در وجودشناسی تحول پدید آورد، مسئلهای است که در این مقاله با مراجعه به آثار ابنسینا مورد بررسی قرار میگیرد.
نظر به اینکه باور به وجود رابطی معلول با فطرت توحیدی سازگار نیست، نمیتوان قبول کرد ژرفاندیشی مانند ابنسینا که با برداشتن گامهای اولیه لازم، در تعالی فلسفه ملاصدرا نقش مؤثر داشته است، در وجود رابطی متوقف شده باشد. توجه ابنسینا به ذاتی بودن وابستگی و نیازمندی برای موجود نیازمند، شاهد بر آن است که ایشان به رابط دانستن معلول نزدیک شده بود. این تحقیق با روش تحلیلی ـ توصیفی صورت گرفته است و نتیجهای که از آن به دست میآید، آن است که ابنسینا زمینه ورود به وجود رابط را فراهم کرده است.
ابنسینا
ملاصدرا
وجود مستقل
وجود رابطی
وجود رابط
2019
08
23
131
152
https://pwq.bou.ac.ir/article_67179_cdc7fa5d391a9a2320da94e48468f7a4.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1398
11
تابستان 98_شماره مسلسل 40
ویژگی تعریف و مؤلّفههای آن از دیدگاه سقراط و ارسطو
محمدکاظم
علمی سولا
علی
بیک محمدلو
این پژوهش درصدد است با اشاره به جایگاه بنیادین «تعریف» در اندیشه سقراط و ارسطو، به این پرسش پاسخ دهد که: ویژگی و مؤلفههای تعریف از نظر این دو فیلسوف چیست؟ ازآنجاکه این تحقیق، پژوهشی بنیادی است، این مقاله با روش استناد به منابع اصلیِ دو فیلسوف در راستای پاسخ بدین پرسش اساسی، ویژگی و مؤلفههای آن را بررسی میکند. بدین منظور، ابتدا بارزترین ویژگی تعریف را که همان «کلیت» آن است، مورد بحث قرار داده، سپس مؤلفههای تعریف را از دیدگاه این دو اندیشمند تحقیق و بررسی میکند. نهایتاً نظر آن دو متفکر درباره اینکه کدامیک از علل چهارگانه باید بنیاد تعریف قرار گیرد، مورد ارزیابی قرار گرفته، ضمن تحقیق در مغایرت دیدگاههای سقراط در رسالههای گوناگون افلاطون، اختلاف نظر او با ارسطو مورد پژوهش و نقادی قرار گرفته است
تعریف
کلّیت
علل اربعه
سقراط
ارسطو
2019
08
23
153
174
https://pwq.bou.ac.ir/article_67180_93f4b8b24ea36b7591eaa5b9e0099a24.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1398
11
تابستان 98_شماره مسلسل 40
استدلال منطقی در قرآن
محمدرضا
محمدعلیزاده
خدای سبحان در قرآن کریم، رسالت پیامبر اکرم(ص) را تلاوت آیات، تعلیم کتاب و حکمت، و تزکیه نفوس معرفی میکند. جامع همه این رسالتها، رسالت دعوت به سوی خداست. قرآن کریم با بیان این رسالت جامع، روشهای آن، یعنی حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن را بیان کرده است. خدای سبحان شیوههای گوناگون دعوت را به رسول خدا(ص) آموخته و خود نیز در تبیین و تفهیم معارف قرآنی، آنها را به کار گرفته است.
در این پژوهش، با اذعان به وجود استدلال عقلی به لحاظ صورت و ماده در قرآن، به بررسی برخی از الگوهای صوری استدلال در قرآن، یعنی الگوی قیاسی میپردازیم. بررسی تمام صورتهای استدلال، مانند صورت مصرّح و مضمر، صورت بسیط و مرکب، صورت قیاس، استقراء و تمثیل و بررسی تفصیلی تمام صورتهای قیاسی، یعنی اقترانی حملی و شرطی و استثنایی اتصالی و انفصالی، و همچنین بررسی روش برهان، خطابه و جدل در قرآن، نیازمند پژوهشهای متعدد و مستقل است و در این تحقیق مختصر نمیگنجد. به همین دلیل در این پژوهش، بهاختصار به بررسی برخی از صورتهای استدلال، یعنی صورت قیاسی میپردازیم و سایر مباحث را به پژوهشهای دیگر واگذار میکنیم
قرآن
اقترانی حملی
اقترانی شرطی
استثنایی اتصالی
استثنایی انفصالی
2019
08
23
175
198
https://pwq.bou.ac.ir/article_67181_e947e92703a798e1bcda93a0be73f51b.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1398
11
تابستان 98_شماره مسلسل 40
بررسی انتقادی نظریه «عقل دفائنی»
حسین
غفاری
محمداسحاق
عارفی
محمدمهدی
کمالی
عقل انسانی از دیدگاه اسلام از جایگاه والایی برخوردار است؛ تا آنجا که رسول باطنی شمرده شده، سعادت و شقاوت آدمی را در گرو پیروی و عدم پیروی از آن دانستهاند. اما اینکه حقیقت عقل مزبور چه بوده، جایگاه آن در کشف معارف دینی چیست، مسئلهای است که از دیرباز تا کنون مورد توجه دانشمندان دینی است و دیدگاههای گوناگونی دراینباره پدید آمده است. یکی از دیدگاههایی که در این مسئله به وجود آمده، این است که عقل انسانی، نیرویی است که به دفائنی و سطحی یا الهی و ابزاری (فلسفی) یا عمقی و سطحی تقسیم میشود و آنچه در کشف معارف دینی نقش دارد، عقل دفائنی، الهی و عمقی است، نه عقل سطحی، ابزاری و فلسفی. در این نوشتار با روشی تحلیلی ـ توصیفی به بررسی و نقد این نظریه پرداخته، آشکار کردهایم که دیدگاه یادشده قابل دفاع نیست و اشکالات متعددی در پی دارد.
عقل انسانی
عقل دفائنی
عقل سطوحی
عقل الهی
عقل فلسفی
2019
08
23
199
222
https://pwq.bou.ac.ir/article_67182_fd1c5cf80a7bf30d9774602509cf0a8f.pdf
فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت
2008-9309
2008-9309
1398
11
تابستان 98_شماره مسلسل 40
خیال بهمثابه نفس حیوانی بازشناسی قوّۀ خیال نزد صدرالمتألهین در پرتوی تبیین مبانی و تحلیل کارکردها
محمدحسین
وفائیان
احد فرامرز
قراملکی
قوّۀ خیال در فلسفۀ ابنسینا و تابعان وی، «خزانۀ» صوَری معرّفی میشود که جزئی است و به وسیلۀ حسّ مشترک ادراک شده است. در مقابل، صدرالمتألهین در مقام تعریف قوّۀ خیال، دو دیدگاه متفاوت ـ ولی منسجم و منطقی ـ را ارائه کرده که با تحلیل روششناختی وی در مباحث نفس، قابل استنتاج و توصیف است. مسئله اساسی پژوهش جاری، توصیف نظریۀ واقعی صدرالمتألهین در مسئله چیستی خیال و سپس مقایسه آن با دیدگاه رایج مشائیان، به منظور کشف نقاط اشتراک و افتراق حقیقی این دو دیدگاه است. یافته اصلی که بر اساس روش تحلیلی ـ منطقی و با تکیه بر رویآورد تحلیل گزارهای و سیستمی عبارات صدرالمتألهین در دو مقامِ «تبیین مبانی شناخت قوّۀ خیال» و «ارائه کارکردهای این قوّۀ» به دست آمده است، حاکی از اتخاذ دو رویکرد از سوی صدرالمتألهین در تعریف قوّۀ خیال است. وی در ابتدای مباحث نفسشناسی و قوای آن، تابع دیدگاه مشهور مشائیان است. پس از آن و در فرایندی تعالیگونه و با ابتنا بر امکان تشکیک در قوای نفس، دیدگاه دیگری را در بازشناسی قوه خیال ارائه میدهد. صدرالمتألهین خیال را بهمثابه نفس حیوانی و فصل حقیقی انسان در مرتبۀ حیوانیّت معرّفی نموده که خود، مبتنی بر قوّهانگاری هریک از مراتب سهگانۀ نفس انسانی در نظام فلسفی وی است.
صدرالمتألهین
انسانشناسی
قوای نفس
خیال
نفس حیوانی
2019
08
23
223
246
https://pwq.bou.ac.ir/article_67183_b203c2e0c980ae94f2275e5cab7557f9.pdf