A Study of the Role of Sense and Reason in Mental Ideas and Judgements from the Point of View of Avicenna and Allameh Tabataba`i

Document Type : Research Paper

Authors

1 PhD student at Baqer al-Uloom University against Islam

2 Associate professor, Baqer al-Olum University

3 Professor, Baqer al-Olum University

10.22081/pwq.2023.75541

Abstract

The issue of the role of sense and reason in mental ideas and judgements is one of the most effective issues in the epistemological evaluation of scientific propositions, which many prominent philosophical schools and such philosophers as Ibn Sina and Allameh Tabataba'i have also paid attention to. The basic question may be taken as: What is the role of sense and reason in the emergence of mental ideas and judgements? The present article examines this issue in the opinions of the two philosophers discussed with an analytical and rational method. Ibn Sina and Allameh Tabatabai believe that in the field of mental ideas,  perceptions begin with sense. They consider sense as the receiver of particulars and intellect of universals and sense as both internal sense and external sense. of course, Allameh puts more emphasis on the knowledge by presence. Also, both of them believe that the intellect creates general concepts by using concepts derived from sense. Then, from them, it creates elementary self-evident judgements, which are prior to other judgementss. Therefore, in judgementss, both believe in the existence of intellectual judgements prior to sensory judgements and propositions, which are the criteria for the validity of perceptible sensations or sensory propositions and their related propositions. They consider sense to be the basis of the concept of the subject and predicate of these cases, and reason to be the maker of judgments, and by referring knowledge to basic axioms, they justify their validity and provide a solid basis for human knowledge. This is how they invalidate the exclusive reliance of all human knowledge on sense and sensory experience.

Keywords

Article Title [العربیة]

دراسة دور العقل فی التصورات والتصدیقات من منظور ابن سینا و العلامة الطباطبایی

Abstract [العربیة]

یُعتبر دور الحس والعقل فی التصورات والتصدیقات من اکثر الامور تأثیرا فی تقییم المعرفی للقضایا العلمیة و تطرق إلیها العدید من المدارس الفلسفیة و منهم العلامة الطباطبایی و ابن سینا.

والسؤال الرئیسی هو ما هو دور الحس فی تکوین التصدیقات والتصورات؟ یقوم هذا المقال بدراسة هذة المسألة فی رأی الفیلسوفین المذکورین بمنهج تحلیلی عقلی.

یعتقد ابن سینا و العلامة الطباطبایی أن فی التصورات، یبدأ الإدراک بالحس.

ویعتبران الحس مدرکاَ للجزئیات و العقل مدرکاَ للکلیات و الحس عندهم أعم من الحس الظاهری و الباطنی. ولکن العلامة یؤکد على العلم الحضوری أکثرمن غیره.

ویرى کلاهما أن العقل ینشی المفاهیم الکلیة مستفیدا مما حصل علیها الحس و یقوم بإنشاء البدیهیات الأولیة التی تتقدم باقی التصدیقات.

فإذن فی التصدیقات کلاهما یقولان بوجود تصدیقات عقلی مقدمة علی التصدیقات و القضایا الحسیة والتی هی مناط مصداقیة المحسوسات او القضایا الحسیة و ما یتعلق بها.

فیعتبران الحس مُمهّدا لتصور الموضوع والمحمول و العقل صانعا للحکم، و بإرجاع العلوم الی البدیهات الاولیة یشکلان أساساَ متیناَ للمعلومات البشریه.

وبهذا الشکل یتم ابطال ابتناء الحصریة لکل العلوم علی الحس فقط.

Keywords [العربیة]

  • الحس
  • العقل
  • تصورات
  • تصدیقات
  • البدیهی
  • العلم الحضوری

References

  • قرآن کریم.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379)، النجاه، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران، ‏ ‌چ2.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1371)، المباحثات، تحقیق محسن بیدارفر، قم: بیدار، چ1.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1413ق)، المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، قم: بیدار.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405ق)، الشفاء (المدخل)، تصحیح ابراهیم مدکور، قم: مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی النجفی.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1417ق)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملى،  قم: مکتب الاعلام الاسلامى، چ1.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1418ق)، الإلهیات من کتاب الشفاء، تحقیق: حسن، حسن‌زاده آملی، قم: مکتب الاعلام الاسلامى، چ1.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1357)، المنطق (البرهان)، قم: کتابخانه آیة‌الله نجفی مرعشی.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383)، الإشارات و التنبیهات، تصحیح کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی، چ1.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1403ق)، شرح الإشارات و التنبیهات، شارح: نصیرالدین محمد بن حسن طوسی، بی جا، دفتر نشر الکتاب، چ2.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1373)، برهان شفا، ترجمه مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز، چ1.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1989م)، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات‏: ابن‌سینا، مصر- قاهره، دار العرب للبستانی، چ2.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363)، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانى، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى، چ1.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق.الف)، الشفاء - البرهان، تصحیح ابوالعلا عفیفی، قم: مکتبة آیة‌الله مرعشی نجفی.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق.ب)، الشفاء - البرهان، تصحیح ابراهیم مدکور، قم: مکتبة آیة‌الله مرعشی نجفی.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق.ج)، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379)، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چ4.
  • ایر، آلفرد جونز (1366)، زبان، حقیقت و منطق، ترجمه منوچهر بزرگمهر، بی‌جا، دانشگاه صنعتی آریا مهر، چ1.
  • حسین‌زاده یزدی، محمد (1396)، جستاری فراگیر در ژرفای معرفت‌شناسی، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی، چ1.
  • حیدری، کمال (1431ق)، شرح نهایة‌ الحکمه: العقل و العاقل و المعقول، قم: دار فراقد، چ1.
  • سلیمانی امیری، عسکری (1384)، «حضوری‌بودن محسوسات»، معرفت فلسفی، سال دوم، شماره 3، مقالۀ اول، بهار.
  • الشیرازی، صدرالدین محمد (1410ق 1990م)، الحکمه المتعالیة‌ فی الأسفار الأربعه العقلیة‌، بیروت، دار احیاء التراث العزلی، ط4.
  • الشیرازی، صدرالدین محمد (1422ه.ق / 1380ه.ش)، مبدأ و معاد، ترجمه جلال آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چ2.
  • الشیرازی، صدرالدین محمد (1416ق. الف)، الحکمه المتعالیة‌ (با حاشیه علامه طباطبائى)، بی‌جا، ‏ مکتبة المصطفوی‏، چ13.
  • الصدر، محمد باقر (1402ق)، الاسس المنطقیة‌ للإستقراء، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  • طباطبایی، محمدحسین (بی‌تا)، اصول فلسفه رئالیسم، قم: مرکز بررسی‌های اسلامی قم.
  • طباطبایی، محمدحسین (1416 ق.ب)، نهایة‌ الحکمه، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیة‌ بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، چ12.
  • طباطبایی، محمدحسین (‏ 1364 الف)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا، چ2.
  • طباطبایی، محمدحسین (1364 ب)‏، شرح و توضیح بدایة‌ الحکمه، تهران: صدرا، چ2.
  • طباطبایی، محمدحسین (‏ 1374 الف)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا، چ8.
  • طباطبایی، محمدحسین (1371)، برهان، ترجمه مهدی قوام صفری، قم: بوستان کتاب دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، چ2.
  • طباطبایی، محمدحسین (1386)، نهایة‌ الحکمه، شارح غلامرضا فیاضی، قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى ، چ4.
  • طباطبایی، محمدحسین (بی‌تا)، نهایة‌ الحکمه، قم: مؤسسه النشر الإسلامیة‌ التابعه لجماعة المدرسین.
  • طباطبایی، محمدحسین (‏ 1387)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: بوستان کتاب دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، چ2.
  • طباطبایی، محمدحسین (‏ 1372)، رسائل سبع البرهان العلامة طباطبایی، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
  • طوسى، نصیرالدین محمد بن حسن (1375)، شرح الإشارات و التنبیهات (مع المحاکمات)، قم: نشر البلاغه.
  • طوسى، نصیرالدین محمد بن حسن (1403ق )، شرح الإشارات و التنبیهات شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب، چ2.
  • فارابی، ابونصر محمد بن محمد (1408ق)، المنطقیات، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، چ1.
  • فروغی، محمدعلی (1375)، سیر حکمت در اروپا، تصحیح امیر جلال‌الدین اعلم، تهران: البرز، چ1.
  • فعالی، محمدتقی (1376)، ادراک حسی از دیدگاه ابن‌سینا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم: چ 1.
  • قوام صفری، مهدی (1380)، «معرفت یقینی از دیدگاه ابن‌سینا»، ذهن، سال دوم، شماره 8.
  • کاپلستون، فردریک چارلز (1385)، تاریخ فلسفه کاپلستون از دکارت تا لایب نیتز، ترجمه غلامرضا اعوانی، تهران: علمی و فرهنگی، چ2.
  • کاپلستون، فردریک چارلز (1370 الف)، تاریخ فلسفه فیلسوفان انگلیسی از هابز تا هیوم، ترجمه امیر جلال‌الدین اعلم، تهران: سروش، چ5.
  • کاپلستون، فردریک چارلز (1386 الف)، تاریخ فلسفه فیلسوفان انگلیسی از هابز تا هیوم، ترجمه امیر جلال‌الدین اعلم، تهران: سروش - علمی و فرهنگی، چ5.
  • کاپلستون، فردریک چارلز (1386 ب)، تاریخ فلسفه از ولف تا کانت، ترجمه اسماعیل سعادت / منوچهر بزرگمهر، تهران: علمی و فرهنگی، چ4.
  • کاپلستون، فردریک چارلز (1388)، تاریخ فلسفه از دکارت تا لایبنیتس، ترجمه غلامرضا اعوانی؛ تهران: علمی و فرهنگی، چ4.
  • کانت، ایمانوئل (1388)، تمهیدات ایمانوئل کانت، ترجمه غلامعلی حداد عادل، تهران: نشر دانشگاهی، چ4.
  • کانت، ایمانوئل (1390)، تمهیدات ایمانوئل کانت، ترجمه غلامعلی حداد عادل، تهران: نشر دانشگاهی، چ5.
  • کرد فیروزجایی، یارعلی (1393)، حکمت مشاء، قم: انتشارات حکمت اسلامی، چ1.
  • کورنر، اشتفان (1389)، فلسفۀ کانت، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران: خوارزمی، چ3.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (پاییز 1384)، شرح برهان شفا، تحقیق و نگارش محسن غرویان، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ1.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (پاییز 1396)، شرح برهان شفا، تدوین و نگارش احمد فربهی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ1.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1366)، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی شرکت چاپ و نشر، چ2.
  • معلمی، حسن (1386)، پیشینه و پی‌رنگ معرفت‌شناسی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ1.
  • معلمی، حسن (1387)، نگاهی به معرفت‌شناسی در فلسفه اسلامی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ2.
  • معلمی، حسن (1396)، معرفت‌شناسی، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، چ5.
  • مطهری، مرتضی (اردیبهشت 1382- صفر 1424)، مجموعه آثار، قم: صدرا، چ9.
  • مظفر، محمدرضا (1389)، المنطق، شارح علی شیروانی، قم: دار العلم.
  • مگی، برایان (1374)، مردان اندیشه، ترجمه عزت لله فولادوند، تهران: طرح نو، چ1.

 

Files

Share

How to cite

Statistics