خیال به‌مثابه نفس حیوانی بازشناسی قوّۀ خیال نزد صدرالمتألهین در پرتوی تبیین مبانی و تحلیل کارکردها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دنشکده الهیات دانشگاه تهران

2 استاد و عضو هیئت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

10.22081/pwq.2020.68553

چکیده

قوّۀ خیال در فلسفۀ ابن‌سینا و تابعان وی، «خزانۀ» صوَری معرفی می‌شود که جزئی است و به‌وسیلۀ حسّ مشترک ادراک شده است؛ در مقابل، صدرالمتألهین در مقام تعریف قوّۀ خیال، دو دیدگاه متفاوت، ولی منسجم و منطقی ارائه کرده که با تحلیل روش‌شناختی وی در مباحث نفس، قابل استنتاج و توصیف است. مسئله اساسی پژوهش جاری، توصیف نظریۀ واقعی صدرالمتألهین در مسئله چیستی خیال و سپس مقایسه آن با دیدگاه رایج مشائیان، به‌منظور کشف نقاط اشتراک و افتراق حقیقی این دو دیدگاه است. یافته اصلی که براساس روش تحلیلی ـ منطقی و با تکیه بر روی‌آورد تحلیل گزاره‌ای و سیستمی عبارات صدرالمتألهین در دو مقامِ «تبیین مبانی شناخت قوّۀ خیال» و «ارائه کارکردهای این قوّۀ» به‌دست آمده است، حاکی از اتخاذ دو رویکرد از سوی صدرا در تعریف قوّۀ خیال است. وی در ابتدای مباحث نفس‌شناسی و قوای آن، تابع دیدگاه مشهور مشائیان است و پس از آن و در فرایندی تعالی‌گونه و با ابتنا بر امکان تشکیک در قوای نفس، دیدگاه دیگری را در بازشناسی قوه خیال ارائه می‌دهد. صدرالمتألهین خیال را به‌مثابه نفس حیوانی و فصل حقیقی انسان در مرتبۀ حیوانیّت معرّفی می‌کند که خود بر قوّه‌انگاری هریک از مراتب سه‌گانۀ نفس انسانی در نظام فلسفی وی مبتنی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Imagination as the Animate Soul (Sadr al-Mutuallihin's Recognition of the Power of Imagination in the Light of Explaining the Principles and Analyzing the Functions)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hossein Vafa'ian 1
  • Ahad Faramarz Qaramaleki 2
1 Phd student of Islamic Philosophy and Theology at University of Tehran
2 Professor at University of Tehran
چکیده [English]

The Power of Imagination in Ibn Sina and his followers` philosophy is introduced as the container of those partial forms perceived by the common sense. Sadr al-Mutuallihin, however, when defining the power of Imagination, presented two distinct, but coherent and logical, perspectives inferential and describable by his methodological analysis. The main issue of the current study is to describe Sadr al-Mutuallihin's true theory of the what of imagination and then compare it with the common Peripatetic view to discover the true commonalities and differences between these two views. The main finding, on an analytical-logical approach and the propositional and systematic analysis of Sadr al-Mutuallihin's statements in the two positions of "explaining the fundamentals of the cognition of the imagination" and "presenting the functions of this power", suggests that Sadra has adopted two approaches. At the beginning of his epistemological debates and his powers, he is subject to the famous view of the Peripatetic, and then, in a process of transcendence, with a view to the possibility of forming a self-power, offers another perspective on the recognition of the imagination. Mulla Sadra defines the imagination as the animal soul and the real species of man in the animal system, which itself is based on the three-fold power of the human soul in his philosophical system

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sadr al-Mutuallihin
  • Anthropology
  • Mental Powers
  • Imagination
  • Animal Soul

عنوان مقاله [العربیة]

الخیال بمثابة النفس الحیوانیة إعادة قراءة لقوة الخیال عند صدرالمتألهین فی ضوء تبیین المبادی و تحلیل الآثار

چکیده [العربیة]

تُعتبر قوة الخیال فی فلسفة ابن سینا و تلامذته خزانة للصور الجزئیة المدرَکة بالحس المشترک. فی المقابل، لقد طرح صدرالمتالهین فی تعریف قوة الخیال، نظریتین مختلفتین و لکن متلائمتین مع تحلیل منهجه فی مباحث النفس. تعالج هذه المقالة توصیف نظریة صدرالمتألهین الحقیقیة فی مسألة ماهیة الخیال و ثم مقارنتها مع نظریة المشائین الرائجة، بهدف کشف نقاط الاشتراک و الافتراق بین النظریتین. و النتیجة بنائاً على منهج تحلیلی- منطقی و مع الترکیز على تحلیل القضایا و النظم فی کلمات صدرالمتألهین فی بیان مبادئ المعرفیة لقوة الخیال و آثار هذه القوة تبین أنه یتنبى تعریفین لقوة الخیال، ففی بدایة مباحث علم النفس یتابع صدرا نظریة المشائین المشهورة و لکن بعد ذلک یطرح نظریة أخرى بنائاً على التشکیک فی النفس. یرى صدرا الخیال کنفس حیوانیة و فصل حقیقی للإنسان فی مرتبة الحیوانیة، و هذا بدوره مبتن على اعتبار کل من المراتب الثلاثة للنفس قوة فی فلسفته.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • صدرالمتألهین
  • معرفة الإنسان
  • قوی النفس
  • الخیال
  • النفس الحیوانیة