بازخوانی تفسیر حکمت متعالیه از علیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 دانشیار و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

3 داور فصلنامه

10.22081/pwq.2023.75538

چکیده

موجودیت، حدوث، امکان ماهوی و امکان فقری از جمله ملاک‌هایی‌اند که برای توجیه نیازمندی برخی امور به علت مطرح شده‌اند. هر کدام از این ملاک‌ها توسط دیگران نقد و انکار شده است. برخی اندیشمندان معاصر نیز آخرین دیدگاه یعنی امکان فقری را نقد و رد کرده و امکان معنایی را به عنوان تنها ملاک درست نیازمندی به علت معرفی کرده‌اند. در این مقاله با توجه به دو معنای ملاک (علت و دلیل) اقوال فوق بررسی و نشان داده شده است که همگی آنها با چالش مواجه‌اند. با تقسیم علت به تحلیلی و خارجی، امکان معنایی، به عنوان ملاک نیازمندی به علت در علیت تحلیلی و خود علت به عنوان ملاک نیازمندی به علت در علیت خارجی معرفی گردیده است؛ همچنین با تقسیم علیت به فاعلی، غایی، مادی و صوری، تامه و ناقصه، مباشر و غیرمباشر، طولی و عرضی، حقیقی و اعدادی، ملاک نیازمندی به هر کدام از آنها به صورت جداگانه تعیین گردیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Re-reading the Principle of Causality as Interpreated in Transcendental Philosophy

نویسندگان [English]

  • محمد Sarbakhshi 1
  • Alireza Kermani 2 3
1 Assistant professor, Imam Khomeini Education and Research Institute
2 Associate professor, Imam Khomeini Education and Research Institute
3 Associate professor, Imam Khomeini Education and Research Institute
چکیده [English]

The state of being, occurrence, essential possibility and the possibility of need are among the criteria that have been proposed to justify the need of some things. Each of these criteria has been criticized and denied by others. Some contemporary thinkers have also criticized and rejected the last point of view, the poverty possibility, and have introduced the possibility of meaning as the only correct criterion of need for cause. In this article, according to the two meanings of the criteria (cause and reason), the above views have been examined and shown that all of them are facing challenges. By dividing cause into analytical and external, semantic possibility has been introduced as the criterion of need for the cause in analytical causation and the cause itself as the criterion of need for the cause in external causation. Also, by dividing causality into agent, final, material and formal, complete and incomplete, direct and indirect, longitudinal and transversal, real and as ground, the criterion of need for each of them has been determined separately.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cause
  • Effect
  • Criterion of Need for Cause
  • occurrence
  • Possibility
  • Poverty
  • Meaning

عنوان مقاله [العربیة]

إعادة قراءة تفسیر الحکمة المتعالیة عن العلیة

چکیده [العربیة]

الموجودیة، الحدوث، الإمکان الماهوی، والإمکان الفقری، من الامور المذکورة فی بیان وجه الحاجة إلى العلة. و لم یسلم کل الأمور المذکورة من النقد و الإنکار من قبل الآخرین.

لقد قام بعض المفکرین المعاصرین أیضا بإنکار الإمکان الفقری و وقالو بالإمکان المعنوی کمناط الصحیح الوحید للحاجة إلى العله. فی هذه المقالة نظرا إلی معنیین للمناط (العلة والدلیل) ناقشنا الأقوال المذکوره و بیینا أن کلها یرد علیها إشکالات.

و مع تقسیم العلة إلى تحلیلی و خارجی، تم تقدیم الإمکان المعنوی فی العلة التحلیلیة و العلة نفسها فی العلة الخارجیة کمناط الحاجة إلى العلة.

وایضا مع تقسیم العلیة إلى الفاعلیة و الغائیة والمادیة والصوریة و الناقصة، المباشرة وغیر المباشرة، الطولیة والعرضیة، الحقیقیة والإعدادیة، تم تعیین مناط الحاجة فی کل واحد منها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العلة
  • المعلول
  • مناط الحاجة إلى العله
  • الحدوث
  • الإمکان
  • الفقر
  • المعنی
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۸۱)، الاشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم: بوستان کتاب.
  • ارانی، تقی (1357)، آثار و مقالات دکتر تقی ارانی، تهران: بی‌جا.
  • الخوری الشرتونی اللبنانی، سعید (1403ق)، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، قم: مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی.
  • دهخدا، علی‌اکبر، به قلم گروهی از نویسندگان زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی (۱۳۷۷)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
  • راسل، برتراند (۱۳۴۹)، چرا مسیحی نیستم (مقالاتی چند راجع به مذهب و موضوعات مربوط به آن)، ترجمه س. الف. س. طاهری، بی‌جا: دریا، (نسخه الکترونیکی 1389).
  • سبزواری، هادی بن مهدی (۱۳۶۰)، التعلیقات علی الشواهد الربوبیة، تصحیح و تعلیق از سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی للنشر، چ2.
  • سعیدی‌مهر، محمد (۱۳۸۲)، حدوث ذاتی و نیازمندی به علت، نامه مفید، سال نهم، شماره ۳۹، آذر و دی، ص۳۷-۶۶.
  • شاکرین، حمیدرضا (۱۳۸۶)، براهین اثبات وجود خدا در نقدی بر شبهات جان هاسپرز، تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چ2.
  • صدر، محمدباقر (۱۴۰۱ ق)، فلسفتنا: دراسة موضوعیة فی معترک الصراع الفکری القائم بین مختلف التیارات الفلسفیة وخاصة الفلسفة الاسلامیة والمادیة الدیالکتیکیة (المارکسیة)، قم: دار الکتب الاسلامی، چ۱۰.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۶۸)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، قم: مکتبة مصطفوی.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (۱۴۱۶ ق)، نهایة الحکمة، قم: نشر اسلامی (جامعة مدرسین)، چ۱۲.
  • عبودیت، عبدالرسول و مصباح، مجتبی (۱۳۹۸)، مبانی اندیشه اسلامی (۲)، خداشناسی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  • قاضی عبدالجبار، قوام الدین مانکدیم (1422 ق)، شرح الاصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۸۶)، آموزش فلسفه، تهران: بین‌الملل، چ۷.
  • مطهری، مرتضی (۱۳۷۲)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران: صدرا، چ۸.
  • نبویان، سیدمحمدمهدی (۱۳۹۶)، جستارهایی در فلسفه اسلامی (مشتمل بر آراء اختصاصی آیت‌الله فیاضی)، ج ۲، قم: حکمت اسلامی، چ۱.
  • نبویان، سیدمحمدمهدی (۱۳۹۹)، نگاهی نو به فلسفه اسلامی، قم: حکمت اسلامی، چ۱.
  • نراقی، ملامهدی (1423)، جامع الافکار و ناقد الانظار، تهران: حکمت، چ1.
  • هاسپرز، جان (بی‌تا)، فلسفه دین (نقدی بر براهین اثبات وجود خدا به روش تحلیل فلسفی)، ترجمه گروه ترجمه و ویراستاری مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.