چیستی «فرض» و نقش آن در تشخیص و اعتبار گزاره اولی با تکیه بر مبانی فلسفی علامه مصباح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هئیت علمی گروه فلسفه موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی

10.22081/pwq.2023.75540

چکیده

اولیات به عنوان پایه‌ای برای تمامی معارف نظری، هماره مورد توجه معرفت‌شناسان بوده و هستند. معیار صدق در این گونه قضایا اما کانون این توجه است. استاد مصباح با این ادعا که در این گزاره‌ها به حاکی، محکی و حکایت، اشراف حضوری داریم، صدق آنها را از طریق ارجاع به علم حضوری تضمین می‌کند. نظریه ارجاع اولیات به علم حضوری، مبتنی بر برخی مبانی است که بدون توجه به آنها، فهم آن دشوار و با مشکلاتی مواجه خواهد بود. از جمله این مبانی، چیستی عالم فرض و چگونگی آگاهی از آن است. این مقاله که از شیوة کتابخانه‌ای بهره‌مند است، ابتدا با روش توصیفی-تحلیلی به تبیین مسئله اصلی و پاسخ اجمالی علامه مصباح به آن پرداخته و پس از آن با روش تحلیلی، پاسخ علامه را تشریح نموده است و در این میان سعی دارد تأثیر چیستی فرض و چگونگی تحققش را در ارتباط با ساخت قضایای اولی و اعتبار آن روشن کند. نتیجه این تحقیق آن است که اولیات با همان تعریف مشهور، از سنخ قضایای حقیقیه‌اند و نفس الامر این قضایا و ظرف صدق‌شان، فروض ذهنی است نه عالم خارج و بدین جهت است که این قضایا از وجود هیچ مصداقی در خارج حکایت نمی‌کنند و حتی بدون یک مصداق محقق خارجی نیز صادق‌اند. در این قضایا بدون اینکه وجود مصداق خارجی موضوع پذیرفته شود، محمول بر مصداق مفروض موضوع بار می‌شود. به عبارت دیگر محکی این قضایا صرفاً ارتباطی است که میان فرض حکایت برای مفهوم موضوع و محمول می‌یابیم. از آنجا که ظرف فرض نیز عالم ذهن است و ارتباط فرض‌های ذهنی را در این گزاره‌ها بی‌واسطه می‌یابیم، این درک حضوری است؛ یعنی علاوه بر اشراف حضوری به حاکی که خود مفاهیم ذهنی‌اند، به محکی این گزاره‌ها و درنتیجه به تطبیق اولیات با محکی خود نیز اشراف حضوری داریم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The What is "Presumption" and Its Role in Recognizing and Validating the Fundamental Proposition Based on the Philosophical Foundations of Allameh Mesbah

نویسنده [English]

  • Mahdi Ahmad Khan Beigi
Assistant Professor, lmam Khomeini I.E.R
چکیده [English]

The fundamentals, as a foundation for all theoretical knowledge, has always been and still is the focus of epistemologists. The criterion of truth, however, in such cases is the focus of this attention. Prof. Misbah guarantees their truth by referring to the knowledge by presence and claiming that our knowledge of these propositions is by presence, we have presence awareness of the referring, the referred and the reference. The theory of establishing the fundamentals on knowledge by presence is based on some principles lacking attention to them, it will be difficult to understand it and face problems. Among these basics would be the what of the world of presumption and the how to know it. This article, using a librarian way of gathering data, first explains the main problem and the brief answer of Allameh Misbah with a descriptive-analytical method, and then explains Allameh's answer with an analytical method, and in the meantime, it tries to understand the what of assumption and clarify how it is realized in connection with construction of the fundamentals and theirs validity. The result of this research is that fundamentals, with the same famous definition, are of same nature as truth propositions, and the nature of these cases and their world of reference are mental assumptions, not the external world, and they do not refer to real case in the external world, and, lacking any real case, are also true. In other words, the referred case of these propositions is simply the relationship that we find between the presumption of the reference for the concept of the subject and the predicate. Since the place of assumption is also the world of mind and we find the connection of mental assumptions directly in these propositions, this understanding is present; In other words, in addition to the intuitive awareness of the referring as mental concepts, we know the referred cases of these propositions and, as a result, their matching with their referred cases also.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Knowledge by Presence
  • Self-Evident Proposition
  • Fundamental Self-Evident
  • Reference Theory
  • Assumption

عنوان مقاله [العربیة]

ماهیة الفرض و دورها فی تحدید و مصداقیة القضیة الأولیة مع الترکیز على مبادئ العلامة مصباح الفلسفیة

چکیده [العربیة]

کان الأولیات دائما محط اهتمام المفکرین کأساس للمعارف البشریة و المحور فی هذه القضایا هو مناط الصدق.

یقول الاستاذ مصباح بضمانة صدق هذه القضایا من طریق العلم الحضوری، مدعیاَ أن فی هذه القضایا لدینا علم حضوری الحاکی والمحکی والحکایة.

لایمکن فهم هذه الظریة إلا من خلال المبادئ التی تبتنی علیها، و منها ماهیة عالم الفرض و کیفیة العلم به. تقوم هذه المقاله بمنهج مکتبی و مستفیدا من منهج وصفی تحلیلی ببیان المسألة الرئیسیة و حل العلامة مصباح لها، وثم تقوم بشرح اجابة العلامة مصباح و تتطرق ایضا إلی ایضاح تأثیر ماهیة الفرض و کیفیة تحقیقه علی تکوین قضایا الأولیة و مصداقیتها.

و نتیجة البحث أن الاولیات بتعریفها المشهور من سنخ القضایا الحقیقیة، ونفس الأمری بالنسبة لها ووعاء صدقها الفروض الذهنیة لیس العالم الخارجی، ولذلک لاتعبر عن وجود مصداق فی الخارج و تصدق حتى من دون وجود مصداق واحد لها.

فی هذه القضایا یتم حمل المحمول على الموضوع المفروض من دون قبول وجود الموضوع نفسه. بعبارة أخرى المحکی فی هذه القضایا هو علاقة بین فرض مفهوم الموضوع والمحمول.

و حیث أن وعاء الفرض عالم الذهن أیضا و نجد العلاقة بین الفروض الذهنیة بلا واسطة، یکون درکها حضوریا، از آنجا که ظرف فرض نیز عالم ذهن است و ارتباط فرض‌های ذهنی را در این گزاره‌ها بی‌واسطه می‌یابیم، این درک حضوری است؛ و معنى ذلک إضافة إلى الإشراف الحضوری بالحاکی و هو نفس المفاهیم الذهنیة، أن علمنا بمحکی هذه القضایا أیضا حضوری.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العلم الحضوری
  • القضیة البدیهیة
  • البدیهی الأولی
  • نظریة الإرجاع
  • الحکایة الشأنیة
  • الفرض
  • منبع الف (1395)، متن مورد تأیید علامه محمدتقی مصباح یزدی درباره نظریه ارجاع اولیات به علم حضوری، موجود نزد نویسنده و ارسال شده به دفتر مجله آئین حکمت.
  • صدرالمتألهین (1378)، مفاتیح الغیب،‌ تهران:‌ بنیاد حکمت اسلامی.
  • طباطبایی، محمدحسین (1431ق)، بدایه الحکمه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چ27.
  • عارفی، عباس (1389)، بدیهی و نقش آن در معرفت شناسی، قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی.
  • عبودیت، عبدالرسول (1386)، درآمدی بر نظام حکمت صدرائی، تهران: سمت.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1375)، دروس فلسفه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چ2.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1382)، آموزش فلسفه، ج1، تهران: امیرکبیر، چ3.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1366)، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، چ2.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1390)، «آموزش فلسفه»، مشکات، ج2، قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1363)، «ارزش شناخت»، در: دومین یادنامه علامه طباطبایی، تهران،‌ مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (7/2/1382)، «ارزش شناخت»، در: قم، جلسه کانون طلوع.
  • مصباح یزدی، محمدتقی [بی تا]، چکیده چند بحث فلسفی، قم، مؤسسه در راه حق.
  • مصباح،‌ مجتبی و برهان مهریزی، مهدی (1389)، «حکایت ذاتی در بوته نقد»، معرفت فلسفی، دوره هشتم، شماره 1، پاییز.
  • مصباح،‌ مجتبی و برهان مهریزی، مهدی (1388)، «ماهیت حکایت از دیدگاه استاد مصباح»، معرفت فلسفی، دوره ششم، شماره 3، بهار.
  • برهان مهریزی، مهدی و فیاضی، غلامرضا (1389)، «ماهیت حکایت از دیدگاه مشهور و استاد فیاضی»، معرفت فلسفی، شماره 28، ص11-38.