مستندات بساطت وجودی حضرت‌حق وشئونات آن در ادعیه مأثوره رهیافتی به توحید ‌حقیقی از منظر ائمه بر اساس مبانی حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد و عضو هیئت علمی گروه حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار گروه فلسفه و حکمت دانشکده الهیات فردوسی مشهد

4 دانشجوی دکتری رشته حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد

5 معارف

10.22081/pwq.2023.75542

چکیده

دست‌یابی به معنای توحید ‌الهی در گرو مبانی‌ای از جمله بساطت ذاتی‌ حق تعالی می‌باشد. در منظومه فکری جناب صدرا بساطت الهی به نحو تامّ و محض بوده و ‌حقیقتی است که از هر نوع ترکّب مبرّاست و لذا واحد و اَحد خواهد بود؛ یعنی وجود بسیط حقیقی، واحد و اَحد حقیقی نیز می‌باشد؛ یعنی میان وجود بسیط تام و توحید ‌حقیقی ‌خداوند تلازم وجود دارد. وی بر اساس برهانی که آن را عرشی و از تأییدات خداوند‌ می‌داند، اظهار داشته است برهان بسیط ‌الحقیقه برای اثبات توحید خداوند گویای آن است که حقیقت واجب‌الوجود بدون دخالت چیزی بیرون از ذاتش و نیز بدون لحاظ هر گونه حیثیت تقییدیه یا تعلیلیه بذاته مصداق واجبیّت است؛ یعنی وجود بسیط حقیقی خداوند که مبرّا از تمامی حیثیّات ترکیبی و نواقص امکانی است، به‌تبع وجوباً به اقتضای ذاتش در‌بردارندۀ تمام کمالات است. بدین سان ‏وجود خداوند بسیط محضی است که نه‌تنها هیچ ترکیبی در او راه ندارد، بلکه وجود خارجىِ برتر همه ماهیات و مفاهیم کمالى است و وجود خاص هیچ یک از آنها نیست. بنابراین حقیقتِ وجود حق تعالی که بسیط حقیقی است، واحد به وحدت حقیقی نیز خواهد بود. ما در این مجال به دنبال آنیم که آیا این نگاه به توحید الهی و لوازمات آن دارای مستنداتی در ادعیه و مناجات‌های ائمه هدی می‌باشد یا صرفاً یک ایده فلسفی است؟ در صورت نخست به لسان خاصِ ائمه و تخاطب ویژه آنها با حضرت حق، رهیافتی به «توحید ‌حقیقی» خواهیم داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Documentations for the Existential Simplicity of Hazrat Haqq/God and Its Levels in the Holy Prayers, an Approach to True Monotheism from the Perspective of the Imams Based on the Principles of Transcendental Wisdom

نویسندگان [English]

  • Seyyed Morteza Hoseyni SHahrudi 1
  • Abbas Javareshakian 2 3
  • hamid esfandiari 4 5
1 Professor, Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate professor, Ferdowsi University of Mashhad
3
4 Phd student of Transcendental Wisdom, Ferdowsi University of Mashhad
5
چکیده [English]

Achieving the meaning of divine monotheism depends on such bases as the inherent simplicity of the Almighty. In the mental system of Mr. Sadra, divine simplicity is complete and pure, and it is a truth that is free from any kind of combination, and therefore it will be Unit and the One; That is, true simple existence is also a true unit; that is to say, there is a necessary link between the existence of simple completeness and the true monotheism of God. Based on the evidence that he considers as Arshi and one of the confirmations of God, he has stated that the proof basit al-haqiqah is the proof that the Truth of Necessary Being without the intervention of anything outside of its essence and without any intermediary is the only case for necessity. That is, the true simple existence of God, which is exempt from all possible attributes and defects, therefore, by its nature, contains all perfections. In this way, the existence of God is pure and simple, which not only does not contain any combination, but is the superior external existence of all essences and perfect concepts, and is not the special existence of any of them. Therefore, the truth of the existence of the Supreme Being, which is simple and true, will be the same as the true unity. In this area, we are looking for whether this view of divine monotheism and its accessories has documentation in Imams`s prayers or is it just a philosophical idea? In the first case, with the special language of the imams and their special communication with Hazrat Haqq, we will have access to "true monotheism".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Existential Simplicity
  • True Monotheism
  • Primacy and Finality
  • Ma`iyyat Qurbi
  • Prayers

عنوان مقاله [العربیة]

مصادر البساطة الوجودیة للحق تعالى و شئوناته فی الأدعیة المأثورة نظرة إلى التوحید الحقیقی من منظر الأئمة علی أساس مبادئ الحکمة المتعالیة

چکیده [العربیة]

یبتنی التوحید الإلهی علی مبادئ منها بساطة ذات الله تعالى. فی فکر صدرالمتألهین البساطة الإلهیة بساطة تامة ومحضة وحقیقة مبراة عن ای ترکب فلذلک هو واحد و أحد.بمعنى أن الوجود البسیط الحقیقی یکون واحدا و أحدا أیضا؛ فهناک تلازم بین الوجود البسیط التام و التوحید الحقیقی لذات الله.یقول ملاصدرأ و علی أساس برهان یسمیه برهان عرشی و یعتبره من تأییدات إلهیة،أن برهان بسیط الحقیقة علی توحید الذات یثبت أن حقیقة واجب الوجود مصداق الوجوب و الواجبیة من دون الحاجة إلى امر خارج ذاته و من دون اعتبار ای حیثیة تقییدیة او تحلیلیة.

فمعناه أن وجود الله البسیط مبرئ من کل الحیثیات الترکیبیة و النواقص الإمکانیة فیلزم ذلک وجوبا أن یکون واجدا لجمیع الکمالات.

فوجوده تعالى لیس فیه ای ترکیب بل هو وجود خارجی لکل الماهیات و المفاهیم الکمالیة و لیس بوجود خاص لأی واحد منها، فحقیقة وجود الله تعالى بسیط حقیقی و واحد بالوحدة الحقیقیة أیضا.

ونحن فی هذا المقال نبحث هل هناک جذور و مصادر لهذه النظرة فی الأدعیة و مناجاة الأئمة او هی مجرد فکرة فلسفیة؟ ففی الحالة الأولى نحصل على توجه توحیدی بلسان الأئمة الخاصة و مخاطبتهم مع الله تعالى و هو طریق إلى التوحید الحقیقی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • البساطة الوجودیة
  • التوحید الحقیقی
  • الأولیة والآخریة
  • المعیة القربیة
  • الأدعیة
  • اب ابن‌بابویه، محمد بن علی (1389الف)، عیون اخبار الرضا، محمدصالح بن محمدباقر قزوینی، قم: مسجد ‌مقدس جمکران.
  • ابن‌بابویه، محمد بن علی (1389ب)، التوحید ، حسن جعفری، قم: نسیم کوثر.
  • ابن‌شعبه، حسن بن علی (1387)، تحف العقول عن‌ آل الرسول، احمد‌ جنتی، ‌تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  • ابن‌طاووس، علی بن موسی‌ (1367)، إقبال الأعمال، آخوندی، محمد، ‌تهران: دار ‌الکتب الإسلامیه.
  • ابن‌طاووس، علی بن موسی‌ (۱۴14ق)، الدروع الواقیة، بیروت: مؤسسة آل البیت ‌لإحیاء ‌التراث.
  • اکبریان، رضا (1387)، «بحث‌تطبیقی درباره وجوداز دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا»، خردنامه صدرا، سال پنجم، ‌شماره 18، ‌زمستان.
  • برقی، احمد بن محمد (بی‌تاریخ)، المحاسن، جلال‌الدین محدث، قم: دار الکتب الإسلامیه.
  • جوادی آملی، عبدالله‌ (1375)، رحیق مختوم‌ (شرح حکمت متعالیه صدرا)، قم: مرکز نشر ‌اسراء.
  • حسینی‌شاهرودی، سید‌مرتضی، مردیها، اعظم و ‌کهنسال، علیرضا (1399)، «عینیت و بینونت وحدت وکثرت در نظام توحیدی ملاصدرا با ابتناء بر قاعده بسیط الحقیقه»، جستارهایی در فلسفه و‌کلام، سال ‌52، شماره 105.
  • خرمیان، جواد‌ (1387)، قواعد عقلی در قلمرو آیات و روایات، ‌تهران: نشر ‌سهروردی.
  • دشتی، محمد (1393)، نهج البلاغه، قم: مجمع جهانی اهل بیت:.
  • سجادى، جعفر (1379)، فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا، ‌تهران: فرهنگ و ‌ارشاد اسلامى.
  • شبستری‌، محمود‌ بن عبدالکریم‌‌ (1387)، گلشن راز، ‌به کوشش شهربانو بهجت، ‌تهران: صدای معاصر.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1354)، المبدأ و المعاد، ‌تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران‌.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1363)، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، ‌تهران: ‌مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1366)، تفسیر القرآن الکریم، به انضمام تعلیقات حکیم نوری، محمد خواجوی، قم: بیدار.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1367)، شرح اصول الکافی، محمد خواجوی، ‌تهران: ‌وزارت فرهنگ و‌آموزش‌عالی.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1382)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح سیدجلال الدین ‌آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1389)، مجموعه رسائل فلسفی، ‌تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیّة الأربعة، ‌بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1363)، المشاعر، تهران: انتشارات طهوری.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (۱۴17ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسلامی جامعة مدرّسین.
  • طبرسی، احمد بن علی‌ (۱۴03ق)، الاحتجاج، محمدباقر ‌موسوی خرسان، ‌مشهد مقدس، ‌نشر ‌المرتضی.
  • طوسى‏، خواجه نصیرالدین‌ (1374)، آغاز و انجام‏، تعلیقه آیت‌الله حسن زاده‌آملى، ‌تهران: ‏ انتشارات فرهنگ و ‌ارشاد اسلامى.‏
  • طوسی، محمد بن حسن‌ (۱۴11ق)، مصباح المتهجد، علی‌اصغر مروارید، بیروت: مؤسسه فقه الشیعه.
  • عبدالرزاق کاشی، عبدالرزاق بن جلال‌الدین (1388)، شرح منازل السائرین، علی شیروانی، ‌تهران: ‌الزهراء.
  • عبودیت، عبدالرسول (1388)، درآمدى به نظام حکمت صدرایى، قم: مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمینى .
  • فخررازی، محمد بن ‌عمر (1411ق)‌، مباحث‌ المشرقیه فی‌ علم‌ الالهیات‌ و الطبیعیات‌، قم: دار الکتب الاسلامیه.
  • فروغی‌، عباس بن‌موسی‌ (1388)، دیوان فروغی بسطامی، کوشش وحید سمنانی، ‌تهران.
  • فنا، فاطمه (1393)، دانشنامه جهان اسلام، ج3، بی‌جا.
  • فناری، حمزه‌ (1388)، مفتاح الغیب و شرحه مصباح الانس، محمد خواجوی، ‌‌تهران: مولی.
  • فیاضی، غلامرضا و عباس‌زاده جهرمی، محمد‌ (1387)، «بساطت وجود در‌ حکمت متعالیه و مشاء»، حکمت اسراء، شماره 4، پائیز.
  • قمی، عباس‌ (1388)، کلیات مفاتیح الجنان، قم: سازمان اوقاف، انتشارات اسوه.
  • کفعمی، ابراهیم بن علی‌ (۱۴25ق)، ‌البلد الأمین و الدرع الحصین، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  • کلینی، محمد بن یعقوب‌ (1365)، الکافی، علی‌‌اکبر غفاری، ‌تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  • مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی‌ (۱۴0۳ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار ‌إحیاء‌ التراث‌ العربی.
  • مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی‌ (۱۴۲۳ق)، زاد المعاد، علاءالدین اعلمی، بیروت: مؤسسة ‌الأعلمی للمطبوعات.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1375)، شرح اسفار اربعه، قم: مؤسسه‌آموزشی پژوهشی امام خمینی .
  • مصباح یزدی، محمدتقی (9 / 4 / 1394)، سخنان آیت‌الله مصباح‌ یزدی در ‌دفتر مقام معظم‌ رهبری، شرح‌دعای وداع با ماه رمضان.
  • موحد ابطحی، محمدباقر‌ (1377)، صحیفه علویه جامعه علی، قم: مؤسسه الامام‌ المهدی.
  • موحد ابطحی، محمدباقر‌ (1385)، صحیفه جامعه سجادیه، قم: مؤسسه الامام ‌المهدی.
  • یزدان‌پناه، سیدیدالله‌ (1388)، مبانی و اصول عرفان نظری، قم: ‌مؤسسه امام خمینی.