بررسی تطبیقی هستی‌شناسی خلأ از منظر صدرالمتألهین و فیزیک جدید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فلسفه فیزیک، دانشگاه باقرالعلوم قم ، قم، ایران

2 استاد و عضو هیئت علمی گروه فیزیک دانشگاه صنعتی اصفهان

3 استادیار گروه معارف، دانشکده علوم انسانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

10.22081/pwq.2023.75543

چکیده

موضوع خلأ به تبع مکان از مباحثی است که از دیرباز تا کنون ذهن فلاسفه قدیم و مشرب‌های فکری- ‌فلسفی دانشمندان اسلامی و فیزیک‌دانان را به خود مشغول کرده و دیدگاه‌های متفاوت و گاهی متناقض در تبیین هستی‌شناسی خلأ پدید آمده است. چنان‌که نتایج بررسی تطبیقی بین فیزیک جدید از طرفی و مشرب‌های مختلف فلسفی نشان دادند که در فیزیک کلاسیک خلأ ممکن است و فیزیک‌دانان در پی رسیدن به خلأ کامل می‌باشند؛ ولی در دیدگاه کوانتومی در همه جا افت و خیزهای کوانتومی ناشی از میدان وجود داشته و جهان ملأ است که با دیدگاه صدرایی همسوست. البته باید دقت شود که میان مفهوم ملأ در فیزیک کوانتوم با مفهوم آن نزد ملاصدرا تفاوت وجود دارد. چون در زمان ملاصدرا موضوع افت و خیزها و میدان‌های کوانتومی اصلاً مطرح نبوده است؛ لذا ضرورت دارد هستی‌شناسی خلأ در نحله‌های گوناگون به صورت تطبیقی صورت پذیرد و در گام نخست، در این پژوهش از دو منظر صدرایی و فیزیک جدید، این هستی‌شناسی مورد بررسی واقع می‌گردد و بررسی تطبیقی سایر نحله‌ها با فیزیک جدید و کلاسیک را به پژوهش‌های آینده می‌سپارد. پژوهش حاضر اطلاعات را به صورت کتابخانه‌ای جمع‌آوری و به صورت توصیفی-تحلیلی بررسی می‌نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Ontology of the Vacuum from the Perspective of Sadr al-Muta`llihin and Modern Physics

نویسندگان [English]

  • Mohammad zandieh 1
  • Behroz Mirza 2
  • Seyed Amir Sekhavatian 3
1 Phd student of Philosophy of physics, Baqer al-Olum University
2 Professor, Isfahan University of Technology
3 Associate professor, Islamic Azad University, Qom
چکیده [English]

The issue of vacuum, following space, has been of those which has occupied the minds of ancient philosophers and intellectual-philosophical currents of Islamic scientists and physicists since long ago, and different and sometimes contradictory views have emerged in explaining the ontology of space. As the results of a comparative study between modern physics and different philosophical approaches showed that in classical physics, void is possible and physicists are trying to reach complete vacuum. But in the quantum perspective, there are quantum ups and downs caused by the field everywhere, and the world is full, which is consistent with Sadra's view. Of course, it should be noted that there is a difference between the concept of fullness in quantum physics and its concept according to Molla Sadra. Because at the time of Mulla Sadra, the subject of ups and downs and quantum fields was not discussed at all. Therefore, it is necessary to make the ontology of the vacuum in different ways in a comparative way, and in the first step, in this research, this ontology is investigated from the perspective of Sadra and modern physics, and comparative study of other schools in the field would be left to future researches. The current research collects information in a library form and examines it in a descriptive-analytical form.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vacuum
  • Space
  • Transcendental Philosophy
  • Sadr al-Muta`llihin
  • Modern Physics

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة مقارنة لأنثروبولوجیا الخلأ عند صدرالمتألهین و الفیزیا الحدیثة

چکیده [العربیة]

موضوع الخلأ کموضوع المکان من المسائل التی شغلت اذهان المفکرین و المدارس الفلسفیة القدیمة و علما المسلمین و علماء الفیزیاء و ظهر آراء مختلفة ومتناقضة فی تبیین أنثروبولوجیا الخلأ.


حسب ما وصل إلیها علما الفیزیا الکلاسیکیة، الخلأ ممکن و یحاول العلما الوصول إلى خلأ کامل، ولکن فی الفیزیا الکمیة کل العالم ساحة التقلب فی الحقول الکمیة فیکون العالم الملأ و هذا یوافق ما یقوله الملاصدرا.


ولکنه یجب الانتباه إلى ان هناک فرق بین المفهوم الملأ فی الفیزیاء و الملأ عند ملاصدرا. لأن فی زمن ملاصدرا لم یکن تقلب الجسیمات فی الحقل الکمومی مطروح أساسا.


فلذلک یجب دراسة مقارنه لوجود الخلأ فی مختلف المدارس الفکریة، وکخطوة الأولى فی هذا البحث نقوم بمقارنة رأی الصدرائیة و الفیزیا الجدیدة، و فی المستقبل نقوم بمقارنة باقی المدارس مع الفیزیا الحدیثة والکلاسیکیة.


قام البحث الحالی بجمع المعلومات بطریقة مکتبیة و یقوم بتحلیلها بمنهج وصفی تحلیلی

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الخلأ المکان
  • الحکمة المتعالیة
  • صدرالمتألهین
  • الفیزیا الحدیثة
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1398)، فن سماع طبیعی، محمدعلی فروغی، تهران: مولی.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1403ق)، الاشارات و التنبیهات، قم: دفتر نشر الکتاب.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1430)، الشفاء الطبیعیات، ج4، قم: ذوی القربی.
  • اخوان‌الصفاء (1412ق)، رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، بیروت: الدار الاسلامیه.
  • ارسطو (1385)، سماع طبیعی، محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
  • افلاطون (1398)، دوره آثار افلاطون، محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
  • اکرمی، موسی (1380)، کیهان‌شناسی افلاطون، تهران: نشر دشتستان.
  • الجزری، ابی‌العز بن اسمعیل (1380)، مبانی نظری و عملی مهندسی مکانیک در تمدن اسلامی، ترجمه‌ محمدجواد ‌ ناطق، حمیدرضا نفیسی و سعید رفعت‌جاه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • الکساندر، ایچ. جی. (1970)، مکاتبات لایبنیتز و کلارک، ترجمه‌ علی ارشد ریاحی، قم: بوستان کتاب.
  • بریه، امیل (1395)، تاریخ فلسفه، ج1، علی‌مراد داوودی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • رازی، فخرالدین محمد بن عمر (1429 ق)، المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات، ج2، قم: ذوی القربی.
  • راسل، برتراند (1340)، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندری، تهران: سخن.
  • سهروردی، شهاب‌الدین (1375)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: مؤسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی.
  • شریف، میان محمد (1391)، تاریخ فلسفه در اسلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • شیرازی، صدرالدین محمدبن ابراهیم (1383)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، ج4، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  • عمید، حسن (1389)، تهران: انتشارات راه رشد، چ1.
  • کاپرا، فریتیوف (1385)، تائوی فیزیک، ترجمه حبیب‌الله دادفرما، تهران: انتشارات کیهان.
  • کندی، یعقوب بن اسحاق (1367ق)، فی الفلسفه الاولی، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
  • کلوز، فرانک (1387)، فیزیک ذرات، ترجمه فیروز آرش، تهران: فرهنگ معاصر.
  • لیندبرگ، دیویدسی (1377)، سرآغازهای علم در غرب، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: علمی و فرهنگی
  • لی، تسان دی (1397)، تقارن‌ها، ناتقارنی‌ها و دنیای ذرات، ترجمه کمال‌الدین سید یعقوبی، تهران: سروش.
  • مجتهدی، کریم (1387)، دکارت و فلسفه او، تهران: امیرکبیر.
  • مطهری، مرتضی (1389)، مقالات فلسفی، قم: صدرا.
  • هاوکینگ، استیون (1393)، جهان در پوست گردو، عبدالحسین صبوری، تهران: شبگیر.
  • هاوکینگ، اسیتون و میلوانید، لئوناردو (1391)، طرح بزرگ، علی هادیان و سارا ایزدبار، تهران: مازیار.
  • Schwartz, Matthew D. (2014), Quantum Field Theory and the Standard Model, Cambridge University Press.
  • Faraday, Michaeel, (1839), Experimental Researchesin Electricity, 3vol, Londan.