تبیین سازگاری تشکیک خاصی و وحدت شخصی وجود براساس دیدگاه علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

1 دکترای مدرسی معارف گرایش مبانی نظری اسلام از دانشگاه تهران

2 دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران

10.22081/pwq.2024.75553

چکیده

دیدگاه متداول در ارتباط تشکیک خاصی با وحدت شخصی وجود، تنافی آن دوست؛ به‌نحوی که اگر کسی قائل به وحدت شخصی وجود شد باید از تشکیک خاصی عبور کرده و به جای تشکیک در وجود قائل به تشکیک در ظهورات وجود گردد. علامه در «مصاحبات»، دیدگاه متفاوتی بیان کرده و معتقد شده‌اند که این‌دو با یکدیگر تنافی ندارند. مقاله حاضر با هدف تبیین چگونگی این سازگاری براساس مبانی فلسفی علامه طباطبایی1، به روش توصیفی و تحلیلی به این مطلب پرداخته است و در نهایت روشن شده که براساس دیدگاه علامه، هر علتی نسبت به معلول خود دارای تمایز احاطی و در نتیجه دارای اطلاق مقسمی است. علاوه بر آن، علامه معتقد است که معلول گرچه وجود نیست، اما موجود است. این مبانی به تبیین وحدت شخصی وجود به‌خاطر اطلاق مقسمی آن و تبیین تشکیک در وجود به دلیل موجودیت معالیل منتهی گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Compatibility between Special Sort of Gradation and Particular Unity of Existence: Exposition Based on the Perspective of ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī

نویسنده [English]

  • khadijeh sepehri 1 2
1 |Ph.D. in Teacher Education in Islamic Studies with a Specialization in Theoretical Foundations of Islam, University of Tehran|Faculty of Islamic Studies and Thought, University of Tehran
2 |Ph.D. in Teacher Education in Islamic Studies with a Specialization in Theoretical Foundations of Islam, University of Tehran|Faculty of Islamic Studies and Thought, University of Tehran
چکیده [English]

The common perspective on the relationship between the special sort of gradation (tashkīk-i khāṣṣī) and the particular unity (al-waḥdat al-shakhsī) of existence suggests their contradiction. According to this view, if one adheres to the particular unity of existence, they must go past the special sort of gradation and believe in the gradation of manifestations of existence rather than the gradation of existence. However, ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī, in his "Conversations," presents a different perspective and believes that these two concepts are not contradictory. This article, employing a descriptive-analytical approach, aims to elucidate the manner of compatibility between the special sort of gradation and the particular unity of existence based on the philosophical foundations of ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī. Finally it becomes evident that, according to ‘Allāmah Ṭabāṭabā'ī’s viewpoint, every cause has an encompassing distinction concerning its effect and, as a result, enjoys a category absoluteness (iṭlāq-i maqsamī). Additionally, he believes that although the effect does not have an independent existence, it does exist. These principles lead to the explanation of the particular unity of existence due to its category absoluteness and the clarification of gradation of existence because of the existence of effects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Special Sort of Gradation
  • Particular Unity of Existence
  • Category Absoluteness
  • Encompassing Distinction
  • Cause and Effect
  • Copulative Existence

عنوان مقاله [العربیة]

الانسجام بین التشکیک الخاصّی للوجود ووحدته الشخصیّة من منظور العلاّمة الطباطبائی ـ عرض وتحلیل

چکیده [العربیة]

الرأی السائد بخصوص العلاقة بین التشکیک الخاصّی للوجود ووحدته الشخصیّة یتمثّل فی القول بالتعارض، بحیث ینبغی على القائل بوحدة الوجود الشخصیّة أن یتجاوز التشکیک الخاصّی للوجود، ویقول بدلاً عنه بالتشکیک فی ظهورات هذا الوجود. هذا، وقد أبدى العلاّمة فی "الحوارات" رأیًا مختلفًا طرح فیه عدم وجود أیّ تعارض بین المسألتین. وتسعى المقالة الحالیة إلى بیان کیفیّة هذا الانسجام، اعتمادًا على المبادئ الفلسفیّة للعلاّمة الطباطبائیّ، وبالاتّکاء على المنهج الوصفیّ والتحلیلیّ، حیث تبیّن فی نهایة المطاف أنّ کلّ علّة ـ من منظور العلاّمة ـ تتمایز عن معلولها تمایزًا إحاطیًّا؛ وبالتالی، تتّصف بالإطلاق المقسمیّ بالنسبة إلیه. وعلاوةً على ذلک، یرى العلاّمة أنّه: رغم کون المعلول لا یُعدّ وجودًا، إلاّ أنّ موجود. وتخلُص هذه المبادئ إلى بیان الوحدة الشخصیّة للوجود اعتمادًا على إطلاقه المقسمیّ، وإلى بیان التشکیک فی الوجود اتّکاءً على موجودیّة المعالیل.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • التشکیک الخاصّی
  • وحدة الوجود الشخصیّة
  • الإطلاق المقسمیّ
  • التمایز الإحاطیّ
  • العلّة والمعلول
  • الوجود الرابط
  • آشتیانی، سید جلال‌الدین (1370)، شرح مقدمه قیصرى بر فصوص الحکم‏، تهران، انتشارات امیرکبیر، چ3.
  • ابن‌ترکه، ‏صائن‌الدین على (1360)، تمهید القواعد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانى‏، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالى‏.
  • توکلی، محمدهادی و سید صدرالدین طاهری (1392)، بررسی تشکیک در مراتب و مظاهر از نگاه علامه‌ طباطبایی، حکمت و فلسفه، سال نهم، شماره34، تابستان، ص7-20.
  • جوادی آملی، عبدالله (1386)، رحیق مختوم، تحقیق حمید پارسانیا، قم، اسراء، چ3.
  • جوادی آملی، عبدالله (1368)، شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه (بخش یکم از جلد ششم)، تهران، انتشارات الزهراء.
  • جوادی آملی، عبدالله (1387)، عین نضاخ تحریر تمهید القواعد، تحقیق حمید پارسانیا، قم، اسراء.
  • حسین‌زاده، مرتضی و طاهره کمالی‌زاده (1397)، سازگاری نظریه وحدت تشکیکی و وحدت شخصی وجود، حکمت صدرایی، سال هفتم، شماره13، پاییز، ص35-44.
  • حیدری، کمال (بی‌تا)، شرح نهایة الحکمة الإلهیات بالمعنی الأخص‏، قم، دار فراقد للطباعه و النشر.
  • رخشاد، محمدحسین (1382)، در محضر علامه طباطبایی، قم، سماء قلم.
  • سبزواری، ملا هادی (1396)، شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملى، تهران، نشر ناب.
  • سعیدی، احمد و دیگران (1398)، تبیین رابطه وجودی خداوند با مخلوقات با بررسی و نقد ادله تشکیک در حکمت صدرایی، پژوهش‌های اعتقادی کلامی، سال نهم، شماره36، زمستان، ص91-118.
  • صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1366)، تفسیر القرآن الکریم، قم، انتشارات بیدار، چ2.
  • صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1981م)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث، چ3.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا)، توحید علمی و عینی، مشهد، نشر علامه طباطبایی، چ2.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1389)، رساله لب اللباب به ضمیمه مصاحبات، تقریر سید محمدحسین حسینی تهرانی، به کوشش سید هادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، چ2.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1387)، مجموعه رسائل علامه طباطبایى، قم، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1424ق)، نهایة الحکمه، تصحیح و تعلیق عباس‌علی زارعی سبزواری، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چ18.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1386)، نهایةالحکمه، تعلیقه غلامرضا فیاضى، قم، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ4.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1381)، مرزبان وحی و خرد یادنامه علامه طباطبایی، قم، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
  • عبودیت، عبدالرسول (1394)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، قم، انتشارات سمت و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ3.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1393)، تعلیقة علی نهایةالحکمة، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  • معلمی، حسن (1396)، حکمت صدرایی شرح و تعلیقه بر الشواهد الربوبیه، قم، انتشارات مجمع عالی حکمت اسلامی، چ2.
  • موسوی‌فر، سید محمدحسن و محمد محمدرضایی (1400)، تصور علامه طباطبایی از ذات خدا عارفانه یا فیلسوفانه، پژوهش‌های هستی‌شناختی، سال دهم، شماره20، زمستان، ص481-499.
  • یزدان‌پناه، سید یدالله (1397)، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش سید عطاء انزلی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ7.