ادله انحصار عرضی ذاتی در محمول مساوی با موضوع از نظر علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

طلبه سطح سوم حوزه علمیه قم

10.22081/pwq.2024.75555

چکیده

بررسی عرضی ذاتی (عرض ذاتی) در بحث موضوع علم و تمایز علوم و همچنین در صناعت برهان اهمیت اساسی دارد. از نظر علامه طباطبایی، عرضی ذاتی منحصر در محمولات مساوی با موضوع است. یعنی محمولات باواسطه و محمولات اعم و اخص از موضوع، عرضی ذاتی نیستند. برای اثبات نظر ایشان بیان شد که یقینی بودن قضیه مستلزم ذاتی بودن محمول آن است و ذاتی بودن محمول قضیه مستلزم یقینی بودن آن، و چون حمل محمولات باواسطه «یقینی» نیست، پس محمولِ باواسطه عرضی ذاتی نیست. همچنین اثبات شد که عرضی ذاتی با "وضع موضوع" وضع می‌شود و الا قضیه یقینی نیست و همچنین با "رفع موضوع" رفع می‌شود، و الا تناقض لازم می‌آید. در ادامه ثابت شد که لازمه این دو ویژگی، تساوی عرضی ذاتی با موضوع است. در نهایت به دو اشکال نقضی پاسخ داده شد. اشکال اول درباره محمولات باواسطه در ثبوت بود که با تفکیک بین حکم به اتحاد و اصل تحقق محمول اشکال دفع شد. در اشکال دوم بیان شد که اگر محمول اعم از موضوع باشد، قضیه می‌تواند یقینی باشد که در جواب بیان شد این فرض مستلزم لغویت قید مأخوذ در موضوع و تناقض است و یقینی انگاشتن این قضیه ناشی از نوعی مسامحه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Proofs of the Exclusivity of Essential Accident to Predicates Equal to the Subject according to ‘Allāmah Ṭabātabā’ī

نویسندگان [English]

  • Mohammed Jalodar
  • Amirhossein Imani
Graduate Student at the third level of the Islamic Seminary in Qom
چکیده [English]

The examination of essential accident plays a crucial role in the discussion on the subject of science, and the distinction between sciences as well as in the technique of proof (burhān). According to ‘Allāmah Ṭabātabā’ī, essential accident is exclusive to predicates equal to the subject. This means that intermediary predicates and those predicates that are more general or more specific than the subject are not essential accidents. To substantiate his viewpoint, it was argued that the certainty of a proposition requires the essentiality of its predicate, and the essentiality of the proposition’s predicate necessitates its certainty. Since predication of the intermediary predicates is not certain, such a predicate is not essential accident. It was also demonstrated that essential accident is postulated through "the postulation of the subject (al-mawḍu’)" and is otherwise not certain. Moreover, it is negated through the "removal of subject", or else leads to contradiction. It was subsequently established that the concomitant of these two features is the equality of essential accident with the subject. Finally, responses were provided to two objections. The first dealt with the predicates that were mediators of subsistence. This objection was countered by distinguishing between the judgment of unity and the actual realization of the predicate. The second addressed the claim that if the predicate is more general than the subject, the proposition can be certain. It was countered with the response that this assumption leads to the cancellation of the condition inferred in the subject, and is a contradiction. Asserting certainty in this proposition stems from being imprecise.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Essential Accident
  • Essential Accidents
  • Subject of Science
  • Distinction between Sciences
  • Proof
  • Certainty

عنوان مقاله [العربیة]

أدلّة انحصار العرضیّ الذاتیّ فی المحمول المساوی للموضوع من منظور العلاّمة الطباطبائی

چکیده [العربیة]

یحظى البحثُ عن العرضیّ الذاتیّ (العرض الذاتیّ) بأهمّیة بالغة فی مسألتی موضوع العلم وتمایز العلوم؛ وکذلک فی صناعة البرهان. ویرى العلاّمة الطباطبائیّ أنّ العرضیّ الذاتیّ یقتصر على المحمولات المساویة للموضوع؛ أی أنّ المحمولات بالواسطة، والمحمولات الأعمّ والأخصّ من الموضوع لیست عوارض ذاتیّة؛ ومن أجل إثبات رأیه، أشرنا إلى أنّ یقینیّة القضیّة تستلزم ذاتیّة محمولاتها، وذاتیّة محمولات القضیّة تستلزم یقینیّتها؛ وبما أنّ حمل المحمولات بالواسطة على الموضوع غیر «یقینیّ»، فإنّ هذه المحمولات لا تکون عوارض ذاتیّة. کما أثبتنا أنّ العرضیّ الذاتیّ یوضع عند "وضع الموضوع"، وإلاّ، لما کانت القضیّة یقینیّة، ویرتفع حین "رفع الموضوع"، وإلاّ، للزم التناقض. وبعد ذلک، أثبتنا أنّ ما یلزم من هاتین الخاصّیتین هو تساوی العرضیّ الذاتیّ مع الموضوع. وفی الأخیر، تمّت الإجابة عن إشکالین نقضیین، حیث یتعلّق الأوّل بالمحمولات مع الواسطة فی الثبوت، وأجبنا عنه من خلال التفکیک بین الحکم بالاتّحاد، وأصل تحقّق المحمول؛ وأمّا الإشکال الثانی، فمفاده أنّ القضیّة قد تکون یقینیّة إذا کان المحمول أعمّ من الموضوع؛ وأجیب عنه بأنّ هذا الفرض یستلزم لَغویّة القید المأخوذ فی الموضوع، وکذلک التناقض، وأنّ القول بیقینیّة هذه القضیّة ناجمٌ عن نحو من أنحاء المسامحة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العرضیّ الذاتیّ
  • العرض الذاتیّ
  • العوارض الذاتیّة
  • موضوع العلم
  • تمایز العلوم
  • البرهان
  • الیقین
  • ابن سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1381). الاشارات و التنبیهات. به تحقیق مجتبی زارعی. قم: بوستان کتاب، «مرکز النشر التابع لم‍ک‍ت‍ب‌ الإع‍لام‌ الإس‍لامی‌‌».
  • شیرازی (صدرالدین)، محمدبن‌ابراهیم (1368). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (با حاشیه علامه طباطبایی). چاپ اول. قم: مکتبة المصطفوی.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1428ق). البرهان فی المنطق. به تحقیق الشیخ غالب الکعبی. چاپ اول.
    قم: مؤسسه انتشارات مدین.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1386). نهایة الحکمة. به تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی. چاپ چهارم.
    قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1404ق). حاشیة کفایة الاصول. چاپ اول. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
  • حلی، حسن‌بن‌یوسف (1363). الجوهر النضید و رسالة التصور و التصدیق. قم: بیدار.
  • رازی، محمدبن‌محمد (1433ق). شرح المطالع فی المنطق. چاپ اول. قم: ذوی القربی.
  • طوسی، محمدبن‌محمد (1367). اساس الاقتباس. به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.