بازخوانی تفسیر حکمت متعالیه از ملاک نیازمندی به علیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی موسسه امام خمینی ره گروه فلسفه

2 عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره

10.22081/pwq.2024.63185.1050

چکیده

موجودیت، حدوث، امکان ماهوی و امکان فقری از جمله ملاک‌هایی است که برای توجیه نیازمندی برخی از امور به علت مطرح شده است. هر کدام از این ملاک‌ها توسط دیگران نقد و انکار شده است. برخی از اندیشمندان معاصر نیز آخرین دیدگاه، یعنی امکان فقری را نقد و رد کرده و امکان معنایی را به عنوان تنها ملاک درست نیازمندی به علت معرفی کرده است. در این مقاله، با توجه به دو معنای ملاک (علت و دلیل) اقوال فوق بررسی و نشان داده شده که همگی آنها با چالش مواجه‌اند. با تقسیم علت به تحلیلی و خارجی، امکان معنایی، به عنوان ملاک نیازمندی به علت در علیت تحلیلی و خود علت به عنوان ملاک نیازمندی به علت در علیت خارجی معرفی گردیده است. هم‌چنین با تقسیم علیت به فاعلی، غایی، مادی و صوری؛ تامه و ناقصه؛ مباشر و غیر مباشر؛ طولی و عرضی؛ حقیقی و اعدادی، ملاک نیازمندی به هر کدام از آنها به صورت جداگانه تعیین گردیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rereading the interpretation of transcendent wisdom from Criteria for the need for causality

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sarbakhshi 1
  • alireza kermani 2
1 قم، پردیسان، جاده کهک ورجان، هزاره نهم، مجتمع آیت الله مرعشی نجفی ره، بلوک ۴، واحد ۱۵
2 Faculty member
چکیده [English]

Existence, contingence, essential possibility and existential possibility are some of the yardsticks that have been proposed to justify the need of the effect to the cause. Each of these yardsticks has been criticized and denied by some thinkers. One of the contemporary thinkers has also criticized and rejected the theory of existential possibility and introduced semantic possibility as the only correct yardstick of need for cause. In this article, according to the two meanings of the yardstick, namely cause and reason, the above-mentioned views are examined and shown that all of them face problems. By dividing cause into analytical and external, semantic possibility has been introduced as the yardstick of need for cause in analytic causality and cause itself introduced as the yardstick of need for cause in external causality. Also in this article, by dividing the cause into active, ultimate, material and formal cause; complete and Incomplete cause; real and unreal or preparatory cause; longitudinal and transverse cause; direct and indirect cause, the yardstick of need for each of them is examined separately.

کلیدواژه‌ها [English]

  • cause
  • effect
  • yardstick of need for cause
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۸۱)، الاشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم: بوستان کتاب.
  • ارانی، تقی (1357)، آثار و مقالات دکتر تقی ارانی، تهران: بی‌جا.
  • الخوری الشرتونی اللبنانی، سعید (1403ق)، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، قم: مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی.
  • دهخدا، علی‌اکبر، به قلم گروهی از نویسندگان زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی (۱۳۷۷)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
  • راسل، برتراند (۱۳۴۹)، چرا مسیحی نیستم (مقالاتی چند راجع به مذهب و موضوعات مربوط به آن)، ترجمه س. الف. س. طاهری، بی‌جا: دریا، (نسخه الکترونیکی 1389).
  • سبزواری، هادی بن مهدی (۱۳۶۰)، التعلیقات علی الشواهد الربوبیة، تصحیح و تعلیق از سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی للنشر، چ2.
  • سعیدی‌مهر، محمد (۱۳۸۲)، حدوث ذاتی و نیازمندی به علت، نامه مفید، سال نهم، شماره ۳۹، آذر و دی، ص۳۷-۶۶.
  • شاکرین، حمیدرضا (۱۳۸۶)، براهین اثبات وجود خدا در نقدی بر شبهات جان هاسپرز، تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چ2.
  • صدر، محمدباقر (۱۴۰۱ ق)، فلسفتنا: دراسة موضوعیة فی معترک الصراع الفکری القائم بین مختلف التیارات الفلسفیة وخاصة الفلسفة الاسلامیة والمادیة الدیالکتیکیة (المارکسیة)، قم: دار الکتب الاسلامی، چ۱۰.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۶۸)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، قم: مکتبة مصطفوی.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (۱۴۱۶ ق)، نهایة الحکمة، قم: نشر اسلامی (جامعة مدرسین)، چ۱۲.
  • عبودیت، عبدالرسول و مصباح، مجتبی (۱۳۹۸)، مبانی اندیشه اسلامی (۲)، خداشناسی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی+.
  • قاضی عبدالجبار، قوام الدین مانکدیم (1422 ق)، شرح الاصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۸۶)، آموزش فلسفه، تهران: بین‌الملل، چ۷.
  • مطهری، مرتضی (۱۳۷۲)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران: صدرا، چ۸.
  • نبویان، سیدمحمدمهدی (۱۳۹۶)، جستارهایی در فلسفه اسلامی (مشتمل بر آراء اختصاصی آیت‌الله فیاضی)، ج ۲، قم: حکمت اسلامی، چ۱.
  • نبویان، سیدمحمدمهدی (۱۳۹۹)، نگاهی نو به فلسفه اسلامی، قم: حکمت اسلامی، چ۱.
  • نراقی، ملامهدی (1423)، جامع الافکار و ناقد الانظار، تهران: حکمت، چ1.
  • هاسپرز، جان (بی‌تا)، فلسفه دین (نقدی بر براهین اثبات وجود خدا به روش تحلیل فلسفی)، ترجمه گروه ترجمه و ویراستاری مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.