چگونگی مسأله نبودن وجود خدا در قرآن کریم از منظر علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

داور فصلنامه؛ استاد و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

10.22081/pwq.2023.76030

چکیده

برهان  ها در علم خداشناسی یا بر اصل وجود خداست، یا بر یگانگی او  یا برهان بر خالقیت او و ...  از نظر فیلسوفان، اصل وجود خدا بر اساس قاعده «ما لا سبب» بدیهی است و براهین مثبت تنبیه بر امر بدیهی است. برهان  هایی که در علم کلام و فلسفه بر وجود خدا اقامه می‌شود، یا اولاً و بالذات بر وجود فی نفسه خدا نیست، یا اگر برهان بر وجود فی نفسه او باشد، برهـان تنبیهی بوده و وجود او نیازی به اثبات ندارد. از منظر علامه طباطبایی قرآن کریم مشتمل بر براهینی در خداشناسی است. اما هیچ‌یک از آنها بر برهان وجود فی نفسه خدا نیستند؛ چراکه در قرآن وجود خدا بدیهی تلقی می‌شود و حتی برهان تنبیهی بر اصل وجود او هم اقامه نشده است و آیات ناظر به براهین یا برای اثبات توحید و یکتایی خـدای متعال است یا اثبات بر خالقیت اوست یا سایر اوصافی او و هیچ‌یک از آنها برای اثبات اصل وجود خدای متعال نیستند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An inquiry into the Issue of Absence of the Existence of God in the Holy Quran from the Perspective of ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī

نویسنده [English]

  • Askari Soleymani Amiri
Professor and Faculty Member of Imam Khomeini Institute for Education and Research
چکیده [English]

The proofs in theology pertain to the existence of god, His unity or His creatorship and the like. According to philosophers, the existence of god based on the principle of “that which has no cause” is self-evident, and the proofs establishing His existence are merely elucidations of this self-evident matter. The proofs presented in theology and philosophy on the existence of god, firstly and essentially, do not establish the existence of god in itself. Or if they do, they are elucidating proofs and His existence does not require a proof. The Holy Quran, from the perspective of ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī, contains proofs on God. However, none of them are on the existence of god in itself, because His existence is considered self-evident in the Quran and even the elucidating proof on His existence is not presented.  The verses related to the proofs are either establishing the unity and oneness of the Almighty God, or His creatorship, or other attributes of Him, and none of them establish the existence of the Almighty God itself.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Establishing God's Existence
  • Proof
  • ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī

عنوان مقاله [العربیة]

مسألة عدم وجود برهان على وجود الله تعالى فی القرآن الکریم من منظور العلاّمة الطباطبائی

چکیده [العربیة]

موضوع العلیة بشکل عام و العلة المعدة من المباحث المهمة فی مباحـث الوجودیة و له دور مهم فی فهم صحیح من معرفة الله و العالم والإنسان. رغم ذلک کله لم یتم دراسة العلة المعدة کما ینبغی و أحیانا یکتفون بتعریف مبهم. وهذا الإبهام سبب تبدیل العلة المعدة إلى إجابة إجمالیة و شکلیة. دراسة هذا التعریف و أنه ماهی العلة المعدة دقیقا یمکن أن یساعد على فهم عمیق و حل للکثیر من المسائل مثل شبهة تعارض العلم والدین. وذلک لأنه العلل التی تتم دراستها فی العـلوم ویحاولون نفیها أو إثباتها کلها علل معدة، وعلل مثل واجب الوجـود المطروحة فی المباحث الإعتقادیة من سنخ العلة الموجدة. فی هذا المقال یتم مناقشة التعاریف المطروحة من العلة المعدة بمنهج تحلیلی عقلی و نبین إشکالیات کـل واحد منها، ویتبین أن العلة المعدة فی المواطن التی بمعنى الوجود والعدم اللازم السابق ولایکون بمعنى مجرى الفیض، یکون عاملاً یهیئ المادة و یوجِد فیها القابلیة حـتی تصبح مستعدة لقبول الفیض من المفیض.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العلة
  • العلة المعدة
  • المعد
  • الإعداد
  • الإستعداد
  • ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1403ق)، الاشارات و التنبیهات مع الشرح (ج3)، بی‌جا: دفتر نشر کتاب.
  • ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1405ق)، القصیدۀ المزدوجۀ فی المنطق، قم: منشورات مکتبۀ آیت الله العظمی المرعشی النجفی.
  • ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1375)، برهان شفاء،، قاهره: المطبعۀ الامیریۀ.
  • شیرازی، صدرالدین محمد (1981م)، الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار الاربعۀ العقلیۀ (ج6)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • شیرازی، قطب‌الدین (1388)، شرح حکمۀ الاشراق، تعلیقات ملاصدرا (ج1)، با تصحیح سید محمد موسوی، تهران: انتشارات حکمت.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1362)، نهایۀ الحکمه، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1365)، رسائل التوحیدیۀ، قم: چاپ حکمت.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، با مقدمه و پاورقی استاد شهید مطهری (ج5)، قم: انتشارات صدرا.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1393هـ)، المیزان فی تفسیر القرآن (ج1)، بیروت: منشورات مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات.