تحلیل و بررسی هدف‌مندی خلقت و تأثیر آن در تصویر معاد از دیدگاه علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد حوزه علمیه حضرت زینب شهرستان آران و بیدگل ؛ طلبه سطح4 تفسیر تطبیقی مؤسسه آموزش عالی معصومیه قم

10.22081/pwq.2023.76034

چکیده

معاد یکی از اصول ادیان توحیدی است که اعتقاد به آن، نقطه فصل و وجه ممیز تفکر دینی از غیر آن است. سخن از معاد در قرآن، از «امکان وقوع» آن شروع شده و به «ضرورت وقوع» این پدیده می‌رسد و گاهی نیز آن‌چنان این ضرورت بدیهی است که به‌عنوان اصلی مفروغٌ عنه از آن گذر می‌شود. ادله عقلی و براهین فلسفی از جمله استدلالاتی هستند که در اثبات ضرورت معاد ارائه گشته است. در این میان، از جمله راه کارهای قرآن جهت اثبات ضرورت معاد، مسأله هدف‌مندی خلقت است که
ذیل برهان حکمت از آن بحث می‌شود. در آیات ناظر به برهان حکمت، با ذکر کلیدواژه‌هایی همچون «عبث»، «لعب»، «باطل» و «سُدی» و نفی تمامی این صفات از خداوند و خلقت او و نیز با تأکید بر «حق بودن» افعال الهی، از یک‌سو هدف‌مندی خلقت و از سوی دیگر بازگشت به خداوند و برپایی قیامت به‌عنوان ضرورتی انکارناپذیر و لازمه هدف‌مندی خلقت ثابت شده است. تبیین علامه طباطبایی1 در این زمینه با اغلب مفسران متفاوت است. درحالی‌که نگرش اکثر مفسران پیرامون غایت آفرینش و انسان و نیز حیات اخروی، جبران منافع و لذایذ فوت‌شده انسان‌هاست و پیوند میان دنیا و آخرت تکوینی نیست، از دیدگاه علامه غایت خلقت انسان، پیوستن به حق تعالی و حیات سعادتمند ابدی است و پیوند او با حیات اخروی حقیقی و تکوینی است و در همین جهان استعداد و ابزار پیوستن به حق در او موجود است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and Examination of the Purposefulness of Creation and Its Impact on Picturizing the Hereafter from the Perspective of ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī

نویسنده [English]

  • somayeh mahdieh
Student of Comparative Tafisr at the fourth level, Masoumiyah Higher Education Institute.
چکیده [English]

The concept of the Hereafter is one of the foundational principles in monotheistic religions, and belief in it is a distinguishing point of religious thought from non-religious one. The discussion of the Hereafter in the Quran begins with the "possibility of occurrence" and leads to the "necessity of occurrence" of this phenomenon. Sometimes, this necessity is so self-evident that it is taken for granted as an established principle. Rational arguments and philosophical proofs are among those arguments that are presented to establish the necessity of the Hereafter. Among the solutions provided by the Quran to establish the necessity of the Hereafter, is the issue of the purposefulness of creation, which is discussed under the Proof of Wisdom. In the verses related to the Proof of Wisdom, on one hand, keywords such as "aimless," "play," "vain," and "futile" are mentioned and all these attributes are negated from God and His creation, along with emphasizing the "truth" of divine actions to prove the purposefulness of the creation. On the other hand, return to God and the occurrence of the Resurrection is proved as undeniable and necessary as well as the concomitant of purposefulness of creation. ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī's exposition in this regard differs
from most interpreters. While the majority see the purpose ofAnalysis and Examination of the Purposefulness of creation and man, as well as the life after death, to be the compensation for the lost interests and pleasures of humans. According to them, there is no existential connection between this world and the Hereafter. From ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī's perspective, the ultimate goal of human creation is to connect to the Almighty and attain a blissful eternal life. Man has a real and existential (takwīnī) connection with the Hereafter, and the potentials and tools for connecting with the Almighty exist within the individual in this world itself. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Purposefulness of Creation
  • Proof of Wisdom
  • Necessity of the Hereafter
  • Futile
  • Aimless

عنوان مقاله [العربیة]

هدفیّة الخلق و تأثیرها فی تفسیر المعاد من منظور العلاّمة الطباطبائی دراسة و تحلیل

چکیده [العربیة]

المعاد من أصول الأدیان التوحیدیّة، ویُشکّل الاعتقاد به نقطةً فاصلةً، وجِهةً تُمیّزُ التفکیرَ الدینیّ عن غیره. ویبدأ الحدیث عن المعاد فی القرآن الکریم من مسألة إمکانیّة وقوعه، إلى أن یصل إلى ضرورة هذا الوقوع؛ وأحیانًا، تصل هذه الضرورة إلى درجة من البداهة، بحیث یُشار إلى المعاد کأصل مفروغ عنه. وتوجد مجموعة من الأدلّة العقلیّة والبراهین الفلسفیّة لإثبات ضرورة تحقّق المعاد؛ وفی هذا الإطار، ومن جملة الطرق التی طُرحت فی القرآن لإثبات هذه الضرورة، هناک مسألة هدفیّة الخلق، والتی یُبحـث عنـها فی ذیل برهـان الحکمة. ففی الآیات التی تتحدّث عن هذا البرهان، تمّت الإشارة من جهة أولى إلى هدفیّة الخلق، ومن جهة أخرى إلى رجوع الجمیع إلى الله تعالى، وحلول القیامة باعتبارها ضرورة لا تقبل الجدل، وأمرًا لازمًا لهدفیّة الخلق؛ وذلک من خلال ذکر مجموعة من المصطلـحات؛ نظـیر العبث واللعب والباطل والسدى، ونفی هذه الصفات عن الله تعالى وخلقه؛ وکذلک عن طریق التأکید على حقّیة الأفعال الإلهیّة. ویختلف البیان الذی طرحه العلاّمة الطباطبائیّ فی هذا المجال عن معظم المفسّرین الذین اقتصرت نظرتهم لغایة الخلق والإنسان والحیاة الأخرویّة على تعویض المنافع واللذائذ التی ضاعت على الناس، من دون أن تکـون هناک أیّة عـلاقة تکوینیّة بین الدنیا والآخـرة؛ فی حین أنّ رؤیة العلاّمة لغایة خلق الإنسان تمثّلت فی التحاقه بالحقّ تعالى والحیاة الأبدیّة السعیدة، وارتباطه بحیاة أخرویّة حقیقیّة وتکوینیّة، بحیث تکـون قابلیّته و وسیلته للالتحاق بالحقّ تعالى متحقّقتین فی هذا العالم.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • هدفیّة الخلق
  • برهان الحکمة
  • ضرورة المعاد
  • السدى
  • العبث
  • قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازى (1373)، چاپ دوم، قم: دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى).
  • ابن عاشور، محمد بن طاهر (1997م)، التحریر و التنویر، تونس: دار سحنون.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، ‏لسان العرب، محقق /مصحح جمال الدین‏میر دامادى، چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر.
  • آلوسى، سید محمود (1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، تحقیق على عبدالبارى عطیة، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • بازرگان، مهدی (1385)، سیر تحول قرآن‏، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • بستانى، فؤاد افرام ‏(1375)، فرهنگ ابجدى،‏ مترجم رضا مهیار، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسلامی.‏
  • تاج آبادی، مسعود (1396)، معادشناسی با تاکید بر اندیشه های قرآنی علامه طباطبایی، چاپ اول، قم: جامعه الزهرا: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • جوادی آملی، عبدالله (1388)، معاد در قرآن، محقق علی زمانی قمشه ای، چاپ ششم، بی جا: بی نا.
  • حسینی زبیدی، محمد مرتضى (1414ق‏)، ‏تاج العروس من جواهر القاموس، محقق /مصحح على هلالى و على‏سیرى، چاپ اول‏، بیروت‏: دارالفکر.
  • راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق‏)، مفردات ألفاظ القرآن، تحقق /مصحح صفوان عدنان‏ داوودى، چاپ اول، بیروت- دمشق‏: دار القلم- الدار الشامیة.
  • سید قطب، ابن ابراهیم (1412ق)، فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق.
  • طباطبایى، محمد حسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طباطبایى، محمد حسین (1427ق)، البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  • طبرسی، فضل ابن حسن (1372)، مجمع البیان، تهران: ناصرخسرو.
  • عسکرى، حسن بن عبدالله (1400ق)، ‏الفروق فی اللغة، چاپ اول، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
  • فخررازی، ابوعبدالله (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • قرائتی، محسن (1363)، معاد، بی جا: بی نا.
  • قرشى بنایى، على اکبر (1412ق)، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1396)، خدا‌شناسی (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن1)، تحقیق امیررضا اشرفی، چاپ سوم، قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
  • مصطفوى، حسن (1368‏‏)، ‏التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • مطهری، مرتضی (بی تا)، مجموعه آثار، قم: صدرا.
  • مطهری، مرتضی (1385)،زندگی جاوید یا حیات اخروی، چاپ 21، بی جا: بنیاد ملی فرهنگی استاد شهید مرتضی مطهری.
  • مکارم شیرازى، ناصر (1386)، پیام قرآن، تهیه و تنظیم جمعى از فضلاء، چاپ نهم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.‌
  • مکارم شیرازى، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.‌