حل مسأله شرط متقدم و متاخر در پرتو نظریه اعتبارات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و فقه دانشگاه شیراز

10.22081/pwq.2024.76047

چکیده

مسأله شرط متقدم و متأخر از چالش‌های مهم فقهی و اصولی است که برای حل آن راه‌های گوناگونی توسط اندیشمندان عرصه فقه و اصول مطرح شده است. مشکل مهم در این مسأله تفکیک زمانی بین علت و معلول در برخی از احکام فقهی می‌باشد که براساس قواعد منطقی محال است. نظریه اعتبارات و تفکیک بین امور حقیقی و اعتباری از نظریات بدیع و نوپیدایی است که توسط علامه طباطبایی1 تبیین شده و به مطالعه و تحلیل ادراکات اعتباری می‌پردازد. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی و تحلیلی صورت گرفته است؛ مسأله شرط متقدم و متأخر از منظر نظریه اعتبارات تحلیل و بررسی می‌گردد. ره‌آورد این تحقیق آنست که استحاله تفکیک بین علت و معلول مربوط به امور حقیقی است که لازم است از مسائل اعتباری تفکیک گردند و در مسائل اعتباری تا زمانی که لغویت لازم نیاید، اعتبار مشکلی ندارد. ازاین‌رو اساساً از نظر عقلی در مسأله شرط متقدم و متاخر مشکلی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Solution to the Problem of Prior and Posterior Condition in the Light of the Theory of Subjective Considerations (I’tibāriyāt)

نویسنده [English]

  • Mostafa Dehghan
Assistant Professor, Department of Quranic Sciences and Jurisprudence, Shiraz University
چکیده [English]

 The problem of the prior and posterior condition is one of the significant challenges in jurisprudence and its principles, for which various solutions have been proposed by scholars in the field of jurisprudence and its principles. A crucial problem in this matter is the temporal distinction between cause and effect in some jurisprudential judgments, which is logically impossible. The theory of subjective considerations (i’tibāriyāt) and the distinction between the objective and subjective matters is an innovative and recent idea that was explained by ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī and addresses and analyzes the subjective perceptions. This research, using the descriptive-analytical approach, aims to examine and analyze the problem of the prior and posterior condition from the perspective of the theory of subjective considerations. The result of this study suggests that the impossibility of distinguishing between cause and effect is related to real objective matters that need to be separated from subjective matters. In subjective matters, as long as there is no necessity for revocation, there is no problem with subjectivity. Therefore, fundamentally, there is no logical issue in the problem of the prior and posterior condition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Subjective Considerations (I’tibāriyāt)
  • Posterior Condition
  • Prior Condition
  • Real Perceptions
  • Subjective Perceptions

عنوان مقاله [العربیة]

حلّ مسألة الشرط المتقدّم والشرط المتأخّر على ضوء نظریّة الاعتبارات

چکیده [العربیة]

مسألة الشرط المتقدّم والشرط المتأخّر من أهمّ المسائل والإشکالیّات الفقهیّة والأصولیّة التی طُرحت بشأنها العدید من الحلول من قبل العلماء المختصّین فی مجال الفقه والأصول، حیث إنّ المعضلة الأساسیّة فی هذه المسألة تتمثّل فی التفکیک الزمانی بین العلّة والمعلول فی بعض الأحکام الفقهیّة؛ وهو طبق القواعد المنطقیّة محال. وتُعدّ نظریّة الاعتبارات، والتفکیک بین الأمور الحقیقیّة والاعتباریّة من النظریّات البدیعة والحدیثة المطروحة من قبل العلاّمة الطباطبائی1، والتی تتطرّق إلى دراسة الإدراکات الاعتباریّة وتحلیلها. وقد سعینا فی هذه المقالة إلى مقاربة مسألة الشرط المتقدّم والشرط المتأخّر على ضوء نظریّة الاعتبارات؛ وذلک بالاعتماد على المنهج الوصفی والتحلیلی حیث خلُص هذا التحقیق إلى أنّ استحالة التفکیک بین العلّة والمعلول ترتبط بالأمور الحقیقیّة، والتی یجب الفصل بینها وبین المسائل الاعتباریّة، بحیث لن یطرح لنا الاعتبار أیّ إشکال، طالما لم تلزم منه اللغویّة؛ ومن هنا، لن توجد أیّة مشکلة عقلاً فی مسألة الشرط المتقدّم والشرط المتأخّر.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الاعتبارات
  • الشرط المتقدّم
  • الإدراکات الحقیقیّة
  • الإدراکات الاعتباریّة
  • قرآن کریم
  • ابن سینا (1405ق)، الشفاء، «المنطقَ»، قم: کتابخانه مرعشی نجفی.
  • احمد‌بن‌فارس (1404ق)، معجم مقائیس اللغة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  • اسماعیل‌بن‌عباد (1414ق، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتاب.
  • اصفهانی، محمدحسین (1404ق)، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
  • اصفهانی، محمدحسین (1418ق)‌، بحوث فی الاصول، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  • اصفهانی، محمدحسین (1429ق)، نهایةالدرایة فی شرح الکفایة، بیروت: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
  • انصاری، مرتضی (1425ق)، المکاسب، قم: مجمع فکر اسلامی.
  • خراسانی، محمدکاظم (1409ق)، کفایه الاصول، قم: مؤسسة آل البیت.
  • معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه (1389)، فرهنگ نامه اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم.
  • جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد (1410ق)، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین.
  • حسینی، محمد (1415ق)، معجم المصطلحات الاصولیه، بیروت: مؤسسةالعارف.
  • حکیم، سید عبدالصاحب (1416ق)، منتقی الاصول، قم: الهادی.
  • راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، لبنان: دارالعلم (سوریه: الدارالشامیه).
  • سبحانی، جعفر (1423ق)، تهذیب الاصول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1429ق)، حاشیه کتاب المکاسب، قم: طلیعه نور.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا)، حاشیۀالکفایه، بی‌جا: بنیاد علمی و فکری علامه سید محمدحسین طباطبایی.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1428ق)، مجموعه رسائل العلامة الطباطبایى، ایران: باقیات.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1424ق.) نهایة الحکمة، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  • عراقی، ضیاء‌الدین (1422ق)، مقالات الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  • عراقی، ضیاء‌الدین (1417ق)، نهایةالافکار، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • فراهیدی، خلیل (1410قش)، العین، قم: هجرت.
  • فیومی، احمدبن‌محمد (بی‌تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: منشورات دار الرضی.
  • کاظمی خراسانی، محمدعلی(1424ق)، فوائد الاصول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  • کلانتری، ابوالقاسم (1383)، مطارح الانظار، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  • محقق حلی، جعفربن‌حسن (1408ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1391)، آموزش فلسفه، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
  • مصطفوی، حسن (1402ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
  • مطهری، مرتضی (1389)، مجموعه آثار، قم: صدرا.
  • صدرای شیرازی، محمد (1428ق)، الحکمةالمتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، قم: طلیعه‌النور.
  • ملکی اصفهانی، مجتبی (1379)، فرهنگ اصطلاحات اصول، قم: عالمه.
  • نجفی خوانساری، موسی (1427ق)، منیةالطالب فی شرح المکاسب، قم: مؤسسۀالنشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
  • نجفی، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • واعظ الحسینی البهسودی، سید محمدسرور (1422ق)، مصباح الاصول، قم: مکتبه الداوری.