تأثیر نظریه اعتباریات علامه طباطبایی در مسئله‌ی وحدت طلب و اراده در دانش اصول فقه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق دانشگاه شیراز

2 دانشیار بخش علوم قرآن و فقه دانشگاه شیراز

3 عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان باهنر شیراز

10.22081/pwq.2024.76049

چکیده

نظریه‌ اعتباریات، نظریه‌ای در حوزه‌ معرفت‌شناسی است که در دیگر ساحت های حوزه‌ های دانشی نیز تأثیر بسیار زیادی گذاشته است. اصول فقه، از جمله مهم‌ترین علومی است که نظریه‌ اعتباریات در آن منشأ اثر بوده است و علامه طباطبایی1 در کتاب حاشیۀ الکفایه از نظریه‌ اعتباریات برای بررسی مسائل این علم سترگ بهره برده‌اند. از منظر ایشان، «امر و نهی» اعتباری بوده و از تبعات اعتبار ریاست است و امر، بستگى دادن خواست و ربط دادن اراده به فعل دیگری است. یکی از مهم ترین مسائل معاصر در قسمت امر در اصول فقه، مسأله‌ وحدت طلب و اراده است که علمایی چون آخوند خراسانی1 قائل به وحدت از جهت مفهوم، إنشاء و خارج بین طلب و اراده شده‌اند. ولی علامه طباطبایی1 این بحث را در سه ساحت لغوی، اصولی و عقلی مطرح کرده و از تبعات نظریه‌ اعتباریات برای تبیین و حل آن بهره برده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Impact of ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī's Theory of Subjective Considerations (I’tibāriyāt) on the Issue of the Unity of Desire and Will in the Science of Principles of Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • zahra Aatashi 1
  • Mohammad Javad Salmanpour 2
  • Maryam Barooti 3
1 Ph.D. Student in Jurisprudence and Foundations of Law, Shiraz University
2 Associate Professor, Department of Quranic Sciences and Jurisprudence, Shiraz University
3 Faculty Member of Bahonar Farhangian University, Shiraz
چکیده [English]

The theory of subjective considerations (i’tibāriyāt) is an epistemological theory that has had a significant influence in various domains of knowledge. The Principles of Jurisprudence is one of the most important sciences where the theory of subjective considerations has been foundational, and ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī, in his book "Al-Kifāyah with annotation", has utilized this theory to explore the issues of this major science. According to him, "command and prohibition" are subjective matters, and the consequences of subjectivity is the leadership. Command is the act of associating and connecting the desire and will to another action. One of the most contemporary issues in the domain of command in the Principles of Jurisprudence is the problem of the unity of desire and will, where scholars like Ākhūnd Khurāsānī have endorsed unity of desire and will in terms of meaning, creation, and the outside. However, ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī has addressed this issue in the three domains: linguistic, usūlī and rational. He utilizes the implications of the theory of subjective considerations to explain and resolve it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī
  • Subjective Considerations (I’tibāriyāt)
  • Unity
  • Will
  • Desire
  • Determinism
  • Free Will

عنوان مقاله [العربیة]

تأثیر نظریّة الاعتبارات للعلاّمة الطباطبائی فی مسألة وحدة الطلب والإرادة المطروحة فی علم أصول الفقه

چکیده [العربیة]

نظریّة الاعتبارات من النظریّات المطروحة فی مجال علم المعرفة، کما أنّها تضطلع بدور کبیر جدًّا فی بقیّة المجالات المعرفیّة. ویُعدّ أصول الفقه من أبرز العلوم التی أثّرت فیها نظریّة الاعتبارات؛ إذ سعى العلاّمة الطباطبائی فی حاشیته على کتاب الکفایة إلى الاستعانة بها فی دراسة مسائل هذا العلم الشریف؛ فبرأیه، یُعدّ الأمر والنهی من الأمور الاعتباریّة، وتابعین لاعتبار مسألة الرئاسة؛ بحیث یکون الأمر عبارة عن تعلیق المشیئة وربط الإرادة بفعل آخر. ومن أهمّ المسائل الأصولیّة المعاصرة فی باب الأمر، هناک مسألة وحدة الطلب والإرادة، والتی یعتقد فیها علماء مثل الآخونذ الخراسانی1 باتّحاد الطلب والإرادة مفهومًا وإنشاءً وخارجًا؛ فی حین، نجد أنّ العلاّمة الطباطبائی یدرس هذه المسألة فی مجالات ثلاثة: المجال اللغویّ والأصولی والعقلی، ویستعین بنتائج نظریّة الاعتبارات من أجل بیانها وحلّها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العلاّمة الطباطبائی
  • الاعتبارات
  • الاتّحاد
  • الإرادة
  • الطلب
  • الجبر
  • الاختیار

مراجع

  • اراکی، محسن (1396). طلب و اراده. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  • خراسانى، محمدکاظم‌بن‌حسین )1409 ق(. کفایة الأصول. قم: طبع آل البیت.
  • داوری اردکانی، رضا (1363). ملاحظاتى در باب ادراکات اعتبارى‏ (دومین کنگره فرهنگى به مناسبت سالگرد رحلت مرحوم علامه محمدحسین طباطبایى1، دومین یادنامه علامه طباطبایى1(ص131-176)). تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه اسلامی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
  • صالحى مازندارنى، اسماعیل (1382) شرح کفایة الأصول (ج1). قم: صالحان.
  • طباطبایى، سید محمدحسین (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج2). تهران: انتشارات صدرا.
  • طباطبایى، سید محمدحسین (1371). المیزان فى تفسیر القرآن.(ج8). قم: اسماعیلیان.
  • طباطبایى، سید محمدحسین (1387). نهایة الحکمة. ترجمه و شرح علی شیروانى. قم: مؤسسه بوستان کتاب، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  • طباطبایى، سید محمدحسین (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج4). چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  • طباطبایى، سید محمدحسین (بی‌تا /الف). حاشیة الکفایة (ج1). قم: انتشارات بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی1.
  • طباطبایى، سید محمدحسین (بی‌تا /ب). مجموعة رسائل العلامة الطباطبائى1. قم: انتشارات باقیات.
  • طباطبایى، سید محمدحسین (بی‌تا / پ). نهایة الحکمة. قم: مؤسسۀالنشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.
  • فاضل موحدى لنکرانى، محمد (1381). اصول فقه شیعه. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
  • مرتضوی، فاطمه سادات (1393). بررسی تطبیقی دیدگاه‌های امام خمینی; و آخوند خراسانی1 در مسأله طلب و اراده. تهران: دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
  • مصلح، علی‌اصغر (1392). ادراکات اعتباری علامه طباطبایی1و فلسفه فرهنگ. تهران: روزگار نو.
  • موسوی خمینی، سید روح‌الله (1391). طلب و اراده. به تحقیق سید احمد فهری. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  • هاشمی، حمیدرضا (1390). ادراکات اعتباری از دیدگاه علامه طباطبایی1 و تأثیر آن در علم اصول فقه. تهران: طراوت.
  • هدائی، علیرضا و فاطمه سادات مرتضوی (1400). «بررسی تطبیقی دیدگاه‌های آخوند خراسانی1 و امام خمینی; در مسأله طلب و اراده». پژوهش‌نامه متین، بهار1400، ش90، ص157-176.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار