تنظیر یا استعاره‌های نظری؛ الگوی نوآوری در علم انسانی (با نگاهی به دیدگاه‌های فلسفی گادامر و علامه طباطبایی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

10.22081/pwq.2024.67706.1155

چکیده

دانشگاه‌ها و حوزه‌‌های علمیه همواره از شعار نوآوری در علوم انسانی استقبال می‌کنند؛ اما با وجود تلاش‌های قابل توجه در این زمینه، در عمل موفقیت چندانی به دست نیامده است. این مقاله در تلاش است با رویکرد فلسفی‌ و روش منطقی- تمثیلی به این سؤال پاسخ دهد که «نوآوری در علوم انسانی چیست و چگونه یک اندیشه جدید متولد می‌شود؟» به نظر می‌رسد میان شاخه‌های سه‌گانه حکمت (نظری، عملی و شعری)، این حکمت شعری (هنر) است که ادعای تولید و نوآوری دارد؛ از‌این‌رو اگر حکمت شعری به خدمت حکمت نظری درآید، می‌تواند قفل‌های خلاقیت در علوم انسانی را باز کند. پیوند این دو ساحت از حکمت در علوم انسانی منجر به «گذر-واژه‌هایی» خواهد شد که آن را «استعاره‌های نظری» نامیده‌ایم. نمونه‌های متعددی از استعاره‌های نظری در فلسفه، عرفان و فقه تا جامعه‌شناسی و روان‌شناسی در این مقاله بحث شده است. در گام دوم، «استعاره‌ نظری» را در دو مسیر متفاوت تبیین نمودیم؛ یکی در رویکرد هرمنوتیک فلسفی گادامر تحت عنوان «امتزاج افق‌ها» و دیگری در فلسفه رئالیستی علامه طباطبایی تحت عنوان «اعتباریات». پس از بررسی دیدگاه‌های این دو اندیشمند، نوآوری در علم انسانی به «تنظیر» (به جای استعاره‌ نظری، امتزاج افق‌ها و اعتباریات) تعریف شد و سه مرحله «نظر، تنظیر و مناظره» به عنوان الگویی برای نوآوری پیشنهاد گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Likening or Theoretical Metaphors; The Model of Innovation in the Humanities (with a view to the Philosophical Opinions of Gadamer and Allameh Tabatabai)

نویسنده [English]

  • seyyed mohammad ali Ghamami
cultural study and communication
چکیده [English]

 Universities and seminaries always welcome the slogan of innovation in humanities; But despite significant efforts in this field, not much success has been achieved in practice. This article, with a philosophical approach and a logical-paradigmatic method, is trying to answer the question: What is innovation in humanities and how is a new thought born? It seems that among the three branches of wisdom (theoretical, practical and poetic), it is poetic wisdom (art) that claims production and innovation. Therefore, if poetic wisdom serves theoretical wisdom, it can open the locks of creativity in humanities. The connection of these two areas of wisdom in the humanities will lead to "pass-words" which we have called "theoretical metaphors". Numerous examples of theoretical metaphors in philosophy, mysticism and jurisprudence to sociology and psychology have been discussed in this article. In the second step, we explained "theoretical metaphor" in two different ways; one is in Gadamer's philosophical hermeneutic approach under the title of "fusion of horizons" and the other in the realist philosophy of Allameh Tabatabai under the title of "i`tibariyat". After examining the views of these two thinkers, innovation in the humanities was defined as "innovation" (instead of metaphorical theory, a fusion of horizons and i`tibariyat) and the three stages of "opinion, innovation and debate" were proposed as a model for innovation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Innovation
  • Metaphor
  • Artificial Wisdom
  • Poetic Wisdom
  • Debate
  • Islamic Humanities

عنوان مقاله [العربیة]

التنظیر أو الاستعارات النظریة؛ نموذج للابتکار والإبداع فی العلوم الإنسانیة (مع إلقاء نظرة على الآراء الفلسفیة لغادامیر والعلامة الطباطبائی)

چکیده [العربیة]

لطالما رحّبت الجامعات والمراکز الأکادیمیة بشعار الابتکار فی العلوم الإنسانیة، ولکن على الرغم من بذل جهود جبارة فی هذا المجال، إلا أنّه لم یتحقق نجاح یُذکر على أرض الواقع. یسعى هذا المقال إلى الإجابة عن سؤال ما هو التجدید فی العلوم الإنسانیة وکیف ینبثق فکر جدید بنهج فلسفی ومنهج منطقی- تمثیلی؟ ویبدو من بین فروع الحکمة الثلاثة (النظری والعملی والشعری) أنّ الحکمة الشعریة (الفنیة) هی التی تزعم الإنتاج والإبداع، فإذا کانت الحکمة الشعریة تخدم الحکمة النظریة، فإنّها تستطیع أن تفکّ قیود الإبداع فی العلوم الإنسانیة. ولا شک أنّه ستؤدی الصلة القائمة بین هذین المجالین من الحکمة فی العلوم الإنسانیة إلى ظهور «کلمات السرّ» التی أطلقنا علیها اسم «الاستعارات النظریة». أیضا تمّ بحث العدید من الأمثلة على الاستعارات النظریة فی التصوف الفلسفی والفقه إلى علم الاجتماع وعلم النفس فی هذا المقال.
وفی الخطوة الثانیة، تناولنا شرح «الاستعارة النظریة» بطریقتین مختلفتین: إحداهما فی منهج غادامیر التأویلی الفلسفی تحت عنوان «المزج بین الآفاق»، والأخرى فی الفلسفة الواقعیة للعلامة الطباطبائی تحت عنوان «الاعتباریات». وبعد دراسة آراء هذین المفکرین، تمّ تعریف الابتکار فی العلوم الإنسانیة بأنّه «التنظیر» (بدلًا من الاستعارة النظریة، والمزج بین الآفاق والاعتباریات)، کما تمّ اقتراح ثلاث مراحل «النظر او الرأی والتنظیر و المناظرة او المناقشة» کنموذج للابتکار.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الابتکار
  • الاستعارة
  • الحکمة الصناعیة
  • الحکمة الشعریة
  • المناظرة أو المناقشة
  • العلوم الإنسانیة الإسلامیة
قرآن کریم.
‏‫‏‫ابن‌احمد، الخلیل (بی‌تا)، العین، قم: مؤسسه دار الهجره.
‏‫ابن‌سینا (۱۴۰۴ق). الشفاء (المنطق)، قم: مکتبة آیةالله المرعشى.
‏‫ابن‌فارس (بی‌تا)، معجم مقاییس اللغة.
‏‫استکر، رابرت (۱۳۹۸)، افلاطون، در: الساندرو جوانلی (گردآورنده)، متفکران بزرگ زیباشناسی، ترجمه صالح نجفی، تهران: لگا.
‏‫استین، موریس. (۱۳۹۵). استعاره‌های شعری جامعه‌شناسی، در: آرتور ویدیچ (گردآورنده)، جامعه‌شناسی در محکمه جامعه‌شناسان، ترجمه لطیف عیوضی، تهران: ترجمان.
‏‫افلاطون (۱۳۵۳)، جمهوری، تهران.
‏‫انتونیادس، انتونی سی (۱۳۹۳)، بوطیقای معماری (آفرینش در معماری)، ترجمه احمدرضا آی، تهران: سروش (نشر اثر اصلی 1985).
‏‫اوانز، مری، (۱۳۸۷)، دانشگاه و رکود اندیشه، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
‏‫بابک معین، مرتضی (۱۳۹۱)، استعاره و پیرنگ در اندیشه پل ریکور، نقد ادبی، شماره20، 7 -27.
‏‫بودریار، ژان (۱۳۹۶)، گذرواژه‌ها، ترجمه علی رستمیان، تهران: کتاب پاگرد (نشر اثر اصلی ۲۰۱۱).
‏‫بوریج، ویلیام بودمودر (۱۳۸۶)، هنر تحقیق علمی، تهران: مازیار.
‏‫پارسانیا، حمید (۱۳۹۱)، جهان‌های اجتماعی، قم: کتاب فردا.
‏‫پارسانیا، ‌حمید، دانایی‌فرد، ‌حسن، و حسینی، ‌سیدابوالحسن (۱۳۹۳)، دلالت‌‌‌‌های نظریه اعتباریات برای تحول در علوم انسانی، اسلام و مطالعات اجتماعی، سال 5، شماره 2، 23-48.
‏‫پاکتچی، احمد (۱۳۸۹)، روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث، تهران: دانشگاه امام صادق7.
‏‫پل‌ریکور (۱۳۸۶)، استعاره و ایجاد معانی جدید در زبان، ترجمه ‌حسین نقوی، معرفت، شماره 120، 81-94.
‏‫پوپر، کارل ریموند (۱۳۸۸)، منطق اکتشافات علمی، ترجمه سیدحسین کمالی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
‏‫پورنامداریان، تقی (۱۳۸۱)، سفر در مه: تأملی در شعر احمد شاملو، تهران: سخن.
‏‫پولاک، فرد (۱۳۹۵)، علم و دانشگاه، در: ایده دانشگاه، ترجمه محمدابراهیم باسط، تهران: حکمت.
‏‫‏‫ترکاشوند، ‌علی‌اصغر، و گوهری، ‌عباس (۱۳۹۸)، بررسی انتقاد استاد مطهری از ادراکات اعتباری علامه طباطبایی در اخلاق، پژوهشهای معرفت شناختی، سال 18، شماره 8، 219-235.
‏‫جرجانی، عبدالقاهر. (۱۴۱۲). اسرار البلاغه. جده: دار المدنی.
‏‫جمال‌پور، ‌میکائیل، و آقاپور‌بیشک، ‌مهدی (۱۳۹۷)، تحقیقی پیرامون قوه اعطای حد در ادراکات اعتباری علامه طباطبایی، حکمت صدرایی، سال 12، شماره 6، 25-46.
‏‫جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۷)، سخنرانی آیت‌الله جوادی آملی در مراسم رونمایی از کتاب تحریر الاصول.
‏‫جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۷)، نسبت دین و دنیا، تحقیق علیرضا روغنی موفق، قم: اسراء.
‏‫جوزی، زهرا، و مستقیمی، مهدیه السادات (۱۳۹۴)، نظریۀ مطابقت کتاب تکوین و تدوین در دیدگاه علامه جوادی آملی (مبتنی بر تحلیل فلسفی ـ تفسیری اوصاف قرآن در قرآن)، علوم قرآن و تفسیر معارج، سال 1، شماره 1، 113-135.
‏‫جِینز، جولین (۱۳۸۷)، منشأ آگاهی در فروپاشی ذهن دوساحتی، ترجمه سعید همایونی. تهران: نشرنی (نشر اثر اصلی ۱۹۹۰).
‏‫حسن جبل، محمدحسن (۲۰۱۰م)، المعجم الاشتقاقی المؤصّل فی الالفاظ القران الکریم، قاهره: مکتبة الآداب.
‏‫حسنی، سید حمیدرضا، و موسوی، هادی (۱۳۹۸). جایگاه‌شناسی حکمت عملی در جستجوی علوم انسانی، تهران: سمت.
‏‫حق‌جو، سیاوش، و اسکندری، مسعود (۱۳۹۳)، استعاره در آرای جرجانی و سکاکی، زبان و ادبیات فارسی، (77)، 63-89.
‏‫خادم‌زاده، وحید (۱۳۹۵)، استعارۀ وجود به مثابۀ نور در فلسفۀ ملاصدرا، فلسفه و کلام اسلامی، دوره 49، شماره 1، 19-34.
‏‫‏‫دغیم، سمیح (۲۰۰۱م)، موسوعة مصطلحات الامام فخرالدین الرازى. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
‏‫دیلتای، ویلهلم (۱۳۹۴)، شعر و تجربه، ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: ققنوس (نشر اثر اصلی ۱۹۸۵).
‏‫راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار العلم‏.
رشاد، علی‌اکبر (1397)، درباره هنر، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
‏‫رهدار، احمد (۱۳۹۱)، تأملی در بایسته‌های تولید علم دینی. مجموعه مقالات همایش تحول در علوم انسانی، قم: کتاب فردا، 329-389.
‏‫ریکو، گابریله ال. (۱۳۹۵)، نوشتن خلاق: دوره فشرده گسترش روشمند خلاقیت‌های زبانی، تهران: اخترال.
‏‫زرکشی، محمد بن بهادر (۱۴۱۰ق)، البرهان فی علوم القرآن، ج2، تحقیق یوسف عبدالرحمن مرعشلی، جمال حمدی ذهبی و ابراهیم عبدالله کردی، بیروت - لبنان: دار المعرفة.
‏‫سارلی، ‌ناصر‌قلی (۱۳۸۷)، انگاره‌ای نو برای تاریخ استعاره، پژوهشهای ادبی، 19(5)، 71-88.
‏‫سپهری، مهدی. (۱۳۸۲ الف‌)، نقش استعاره در «اصالت وجود» ؛ بررسی معناشناختی، پژوهشنامه فلسفه دین، شماره 2، 164-189.
‏‫سپهری، مهدی (۱۳۸۲ ب‌)، نقش استعاره در اصالت وجود بررسی معنی‌شناختی، پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)، سال 1، شماره 2، 163-189.
‏‫سکاکی، ابویعقوب (۱۴۰۷ق). مفتاح العلوم، تحقیق نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیه (نشر اثر اصلی قرن هفتم).
‏‫سیدمظهری، منیره (۱۳۹۰)، تحلیل مفهوم حدس و کارایی آن از دیدگاه ابن‌سینا، حکمت سینوی (مشکوة النور)، شماره 46، 5-24.
‏‫سیف، علی‌اکبر (۱۳۹۲)، روان‌شناسی پرورشی نوین، تهران: دیدار.
‏‫شرت، ایون (۱۳۹۰)، فلسفه علوم اجتماعی قاره‌ای، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
‏‫شریعتی سبزواری، ‌محمد‌باقر (۱۳۹۳)، فن مناظره (یا صنعت ششم)، میقات حج، سال 87-88، شماره 22، 224- 252.
‏‫شلنکز، الیزابت (۱۳۹۸)، کانت، در: الساندرو جوانلی (گردآورنده)، متفکران بزرگ زیباشناسی، ترجمه صالح نجفی، تهران: لگا.
ضیف، شوقی (1398)، تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمه محمدرضا ترکی، تهران: سمت.
‏‫شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (۱۴۲۷ق)، منیة المرید فی آداب المفید و المستفید، ج1، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم- دفتر انتشارات اسلامی.
‏‫شومیکر، پاملا جی، تانکارد، جیمز ویلیامریال و لاسورسا، دومینیک ال. (۱۳۸۷)، نظریه‌سازی در علوم اجتماعی، ترجمه محمد عبداللهی، تهران: جامعه‌شناسان (نشر اثر اصلی ۲۰۰۴).
‏‫شیخ رضایی، حسین (۱۳۸۸)، استعاره و علم تجربی، اندیشه دینی، شماره 30، 57-74.
‏‫شیواپور، حامد (۱۳۹۴)، نظریه روح معنا در تفسیر قرآن، قم: دانشگاه مفید.
‏‫صادقی، مجید، و عروجی، راضیه (۱۳۸۵)، حیرت در عرفان، پژوهش‌های فلسفی -کلامی، شماره 7، شماره 28، 31- 63.
‏‫صباغ، ت. (۱۳۸۴)، استعاره‌های قرآن: پوششهای گفتاری در قرآن، ترجمه سید محمدحسین مرعشی، تهران: نگاه معاصر.
‏‫صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم. (۱۴۱۷ق)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة (مقدمه عربى)، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی‏.
‏‫ضیمران، محمد (۱۳۹۲)، فلسفه هنر ارسطو، تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری.
‏‫طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۶۲)، رسائل سبعه، قم: چاپ حکمت.
طباطبایی، سید محمدحسین (1428ق)، مجموعه رسائل علامه الطباطبائی. قم: باقیات.
‏‫طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۳۲). اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
‏‫طوسی، نصیرالدین، (۱۳۷۵)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، ج2. قم: نشر البلاغه.
‏‫عابدی شاهرودی، علی (۱۳۹۲)، شرح و نقد نظریه اعتباریات، پژوهش‌های اصولی، شماره 18، 7-40.
‏‫عابدی، ‌مصطفی، و دیباجی، ‌سید ‌محمد‌علی (۱۳۹۶)، جهان وطنی نوری به مثابه اتوپیای اشراقی، حکمت و فلسفه، سال 51، شماره 13، 47-62.
‏‫عابدی‌شاهرودی، ‌علی (۱۳۹۲)، شرح و نقد نظریه اعتباریات، پژوهش‌های اصولی، سال 18، شماره 5، 7-40.
‏‫عباسی، ولی‌الله (۱۳۹۴)، نواندیشی دینی معاصر، پارادایم هرمنوتیکی و قرائت‌پذیری دین، در: عبدالمجید مبلغی (گردآورنده)، نواندیشی دینی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
‏‫عبدالرحمن، طه (۲۰۱۵م)، سؤال المنهج فی افق التأسیس لانموذج فکری جدید، رضوان مرحوم، بیروت: مؤسسة العربیة للفکر و الابداع.
‏‫علوی‌مهر، ‌حسین، خوش‌فر، ‌محسن، و حسن‌زاده، ‌حسن (۱۳۹۲)، معناشناسی تحلیلی آیه «الی ربها ناظرة» از منظر مفسران فریقین، مطالعات تفسیری، سال 16، شماره 4، 7-22.
‏‫علیزاده، مهدی (۱۳۹۴)، نواندیشی دینی: سطوح نوآوری و شاخص‌های علم دینی، در: عبدالمجید مبلغی (گردآورنده)، نواندیشی دینی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
‏‫فروید، زیگموند (۱۳۸۳)، تفسیر خواب، ترجمه شیوا رویگریان، تهران: نشر مرکز (نشر اثر اصلی ۱۹۰۰).
‏‫فرید، زهرا (۱۳۸۷)، مَثل در قرآن، پژوهشهای قرآنی، شماره56.
‏‫فلیک، اووه (۱۳۹۳)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی (نشر اثر اصلی ۲۰۰۶).
‏‫فیرحی، داود (۱۳۹۰ الف‌)، استعاره‌های دولت در فقه سیاسی معاصر شیعه، فصلنامه سیاست، شماره 3، 205- 226.
‏‫فیرحی، داود، (۱۳۹۰ ب‌)، فقه و سیاست در ایران معاصر، تهران: نشر نی.
‏‫قاموس المعانی (بی‌تا)، بازیابی 6 خرداد 2021، از ‪https://www.almaany.com/fa/dict/ar-fa/تنظیر/‎
‏‫قصوری درگاهی، رخساره، جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره، شعبانی ورکی، بختیار، و الهی خراسانی، مجتبی (۱۳۹۹)، ظرفیت استعاره متناظر در کشف مبانی تعلیم و تربیت اسلامی، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال 28، شماره 47، 5-32.
‏‫کاپلستون، فردریک چالز (۱۳۸۶)، تاریخ فلسفه، ج1، ترجمه داریوش آشوری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
‏‫کلینی، محمد بن یعقوب، (۱۴۰۷ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
‏‫گادامر، جورج هانس (بی‌تا)، حقیقت و روش، ترجمه سیدمحمدرضا بهشتی، بی‌جا: بی‌تا.
‏‫لیکاف، جرج، و جانسون، لیکاف (۱۳۹۷)، استعاره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم، ترجمه هاجر آقاابراهیمی، تهران: نشر علم.
‏‫لیندلف، تامس، و تیلور، برایان (۱۳۹۲)، روش‌های تحقیق کیفی در علوم ارتباطات، ترجمه عبدالله گیویان، تهران: همشهری (نشر اثر اصلی ۲۰۰۲).
‏‫مبلغی، عبدالمجید (۱۳۹۴)، معنای نوآوری در عرصه دین‌پژوهی، نواندیشی دینی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
‏‫مجمع البحوث الاسلامیه (۱۴۱۴ق)، شرح المصطلحات الفلسفیة. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
‏‫مداحی، ‌جواد، حسینی‌زاده، ‌سیدعلی، داودی، ‌محمد، و فتحعلیخانی، ‌محمد (۱۳۹۶)، سطوح خلاقیت بر اساس حکمت متعالیه، مطالعات اسلام و روان‌شناسی، سال 20، شماره 11، 59-87.
‏‫مسعودی، جهانگیر (۱۳۹۲)، هرمنوتیک و نواندیشی دینی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
‏‫مطهری، مرتضی (۱۳۸۵)، مجموعه آثار، ج2، تهران: صدرا.
‏‫معموری، علی (۱۳۹۲)، تحلیل ساختار روایت در قرآنی: بررسی منطق توالی پیشرفتها، تهران: نگاه معاصر.
‏‫ملکیان، مصطفی (۱۳۹۳)، کارکرد پارادایم؛ انقلاب چه زمانی در علم رخ می‌دهد؟». ایران، ۲۳ تیر.
‏‫مورن، ادگار (۱۳۷۴ الف‌)، روش: شناختِ شناخت، ترجمه علی اسدی، تهران: سروش (نشر اثر اصلی ۱۹۸۶).
‏‫مورن، ادگار. (۱۳۷۴ ب‌)، روش: طبیعتِ طبیعت، ترجمه علی اسدی، تهران: سروش (نشر اثر اصلی ۱۹۸۶).
‏‫موسوی، آرش (۱۳۹۴)، نظام نوآوری در علوم انسانی، حوزه و دانشگاه روش‌شناسی علوم انسانی، سال 21، شماره 82، 143-169.
‏‫موسوی، سیدمهدی (۱۳۹۵)، ابعاد منطقی و معرفت‌شناختی اعتباریات از منظر آیت‌الله آملی لاریجانی، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره 19.
‏‫میرداماد، ‌سیدمصطفی (۱۳۹۴)، نظم هستی و بایستی؛ کتاب تکوین و کتاب تدوین، خردنامه صدرا، سال 20، شماره 80، 5-12.
‏‫نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (۱۳۸۰)، بازنگاری اساس الاقتباس، تصحیح مصطفی بروجردی، ج1، تهران - ایران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
‏‫نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (۱۳۷۰)، معیار الاشعار، در: معظمه اقبالی (ویراستار)، شعر و شاعری در آثار خواجه نصیرالدین طوسی به انضمام مجموعه اشعار فارسی خواجه نصیر و متن کامل و منقح معیار الاشعار. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
‏‫هایدگر، مارتین (۱۳۹۶ الف‌)، درآمد به متافیزیک، ترجمه رحمتی، تهران: سوفیا (نشر اثر اصلی ۱۹۵۳).
‏‫هایدگر، مارتین (۱۳۹۶ ب‌)، درآمد به‌ متا‌فیزیک‌، تهران: سوفیا (نشر اثر اصلی ۱۹۵۳).
‏‫هوشنگی، حسین (۱۳۹۵)، نگاهی به نظریه اعتباریات و رابطه آن با علوم انسانی، گفتارهایی در نظریه‌ اعتباریات و نظریه اجتماعی، تهران: بسیج دانشگاه امام صادق7، 9-36.
‏‫واعظی، احمد (۱۳۹۹)، زبان فقه و حقوق، قم: بوستان کتاب.
‏‫واعظی، اصغر، و فاضلی، فائزه (۲۰۱۲م)، افق فهم در آینه فهم افق، فلسفه، سال 39، شماره 2، 59-86.
‏‫واینسهایمر، جوئل، (۱۳۸۱)، هرمنوتیک‌ فلسفی‌ و نظریه‌ ادبی‌: مروری بر آرای گادامر در گستره هرمنوتیک، ترجمه مسعود علیا، تهران: ققنوس (نشر اثر اصلی ۱۹۹۱).
‏‫وبر، ماکس (۱۳۷۳)، اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری، ترجمه عبدالکریم رشیدیان و پریسا منوچهری کاشانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
‏‫یاسپرس، کارل (۱۳۹۴)، ایده دانشگاه، ترجمهی پارسا، مهدی، و پارسا، مهرداد. تهران: ققنوس.
‏‫یزدان‌پناه، سیدیدالله (۱۳۸۹)، حکمت اشراق، ج1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
‏‫یعقوبی، علی (۱۳۹۵)، استعاره و بینش جامعه‌شناختی دورکیم، جامعه‌شناسی ایران، شماره3، 109-134.
Leibniz، Gottfried Wilhelm Freiherr von (1997), Leibniz: New Essays on Human Understanding, trans. Jonathan Bennett Peter Remnant, Cambridge: Cambridge university press.
‏‫ John (1823), An Essay Concerning Human Understanding.
gadamer, Hans-Georg (1975), truth and method, london: continuum.
Lakoff, G., & Turner, M. (2009), More than Cool Reason: A Field Guide to Poetic Metaphor, University of Chicago Press.