انسان ایدئال از منظر ملاصدرا و جایگاه آن در علوم انسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

قم- موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی

10.22081/pwq.2025.68716.1172

چکیده

از مجموع سخنان ملاصدرا چنین استنباط می‌شود که در تقسیم اولیه، انسان دارای دو بخش متدانی و متعالی است و با تقسیم ثانویه هر کدام به انواع دیگری قابل انشعاب است. بالاترین مرتبه انسان متعالی، انسان الهی است و در رأس این سلسله، انسان کامل و معصوم قرار دارد. از سوی دیگر بسیاری از اندیشمندان موضوع علوم انسانی را کنش‌های انسان دانسته‌اند. موضوع علوم انسانی موجود، انسان ایدئال و متعالی نیست؛ بلکه موضوع آن انسان‌های عادی و معمولی است. سؤال این است که کنش‌های انسان ایدئال چه نقشی در علوم انسانی دارد؟ آیا بررسی کنش‌های او می‌تواند از حیث روش‌شناختی کارگشا باشد؟ ادعای نگارنده این است که برای رسیدن به علوم انسانی مطلوب، از حیث روش‌شناختی، تیپ شخصیتی انسان ایدئال نیز که آرمانی است، باید مورد مطالعه قرار گیرد. این امر اقتضائات فراوانی در حوزه غایت، قدرت پیش بینی و روش‌شناسی علوم انسانی دارد که با توجه به این لوازم مطلوب و ارزشمند، ضرورت چنین پیشنهادی قابل استنتاج است؛ چراکه در این صورت، مفاهیم علوم انسانی، توصیف و تبیین کنش‌های انسان دچار تغییرات اساسی می‌شود. برای دست‌یابی به چنین لوازمی داده‌هایی از سخنان ملاصدرا با روش توصیفی ـ تحلیلی مورد بررسی قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ideal Human Being from the Point of View of Mulla Sadra and Its Place in Humanities

نویسنده [English]

  • Ahmad Mohammadi Peiro
Imam Khomeini Educational and Research Institute
چکیده [English]

From all of Mulla Sadra's words, it can be deduced that in the primary division, human beings have two types, the inferior and the sublime, which can be divided into other types by the secondary division. The highest level of the sublime human being is the divine human being, and at the top of this chain is the perfect and innocent human being. On the other hand, many thinkers have considered the subject of humanities to be human actions. Undoubtedly, the subject of existing human sciences is not the ideal and transcendent human. Rather, it is about ordinary people. But the question is: What is the role of ideal human actions in humanities? Can the investigation of his actions be useful in terms of cognitive methodology? The writer's claim is that in order to achieve the ideal humanities, in terms of methodology, the personality type of an ideal human being should also be studied. This has many requirements in the field of purpose, predictive power and methodology of humanities, which, considering these desirable and valuable tools, the necessity of such a proposal can be inferred. Because in this case, the concepts of humanities, the description and explanation of human actions undergo fundamental changes. In order to obtain such materials, data from Mulla Sadra's words were analyzed with a descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Humanities
  • Methodology
  • Inferior Man
  • Sublime Man
  • Ideal Man

عنوان مقاله [العربیة]

الإنسان المثالی من منظور ملاصدرا ومکانته فی العلوم الإنسانیة

چکیده [العربیة]

من أقوال ملاصدرا یمکن استنباط أن الإنسان ینقسم فی التصنیف الأولی إلى نوعین: المتدانی والمتعالی، ویمکن أن ینقسم کل منهما إلى أنواع أخرى فی التصنیف الثانوی. أعلى مرتبة للإنسان المتعالی هی الإنسان الإلهی، وفی قمة هذه السلسلة یوجد الإنسان الکامل والمعصوم. من ناحیة أخرى، یعتبر العدید من المفکرین أن موضوع العلوم الإنسانیة هو الأفعال البشریة. ولا شک أن موضوع العلوم الإنسانیة الحالیة لیس الإنسان المثالی والمتعالی، بل هو الإنسان العادی. ولکن السؤال هو: ما دور أفعال الإنسان المثالی فی العلوم الإنسانیة؟ وهل یمکن أن یکون دراسة أفعاله مفیدًا من حیث المنهجیة؟ یدعی الکاتب أنه للوصول إلى علوم إنسانیة مرغوبة، یجب دراسة فئة الشخصیة المثالیة من حیث المنهجیة، إذ أن ذلک له اقتضاءات واسعة فی مجالات الغایة، وقوة التنبؤ، والمنهجیة فی العلوم الإنسانیة. ومع مراعاة هذه اللوازم، یمکن استنتاج ضرورة مثل هذا الاقتراح. لأن فی هذه الحالة، تتغیر مفاهیم العلوم الإنسانیة ووصف وتفسیر الأفعال البشریة بشکل أساسی. لتحقیق مثل هذه اللوازم، تم فحص بیانات من أقوال ملاصدرا باستخدام منهجیة وصفیة ـ تحلیلیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العلوم الإنسانیة
  • المنهجیة
  • الإنسان المتدانی
  • الإنسان المتعالی
  • الإنسان المثالی
  • قرآن کریم
  • الحر العاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الى تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسه آل البیت:، چ1.
  • سبزوارى، ملاهادی (1360)، تعلیقات بر الشواهد الربوبیه، در: الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • صدرالمتألهین (1354)، المبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  • صدرالمتألهین (1981م)، الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث، ط3.
  • صدرالمتألهین (1360)، الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • صدرالمتألهین (1420ق)، کتاب العرشیه، تصحیح فاتن محمد خلیل اللبون، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، ط1.
  • صدرالمتألهین، (بی‌تا)، ایقاظ النائمین، تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چ1.
  • صدرالمتألهین (1340)، رساله سه اصل، تصحیح سیدحسین نصر، تهران، دانشگاه تهران.
  • صدرالمتألهین (1381الف)، کسر اصنام الجاهلیه، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
  • صدرالمتألهین (1381ب)، زاد المسافر، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چ3.
  • طوسى، محمد بن الحسن (1414ق)، الأمالی، قم: دار الثقافه.
  • فارابی، ابونصر (1413ق)، الاعمال الفلسفیه، مقدمه و تحقیق و تعلیق از دکتر جعفر آل یاسین، بیروت: دار المناهل.
  • وبر، ماکس (1384)، اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری، مهرداد ترابی‌نژاد و مصطفی عمادزاده، تهران: سمت.