دیدگاه شهید صدر در اثبات و بررسی امامت خاصه با رویکرد پاسخ به شبهات دکتر شریعتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه و کلام، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

10.22081/pwq.2025.72536.1243

چکیده

از مهم ترین و چالش برانگیزترین مباحث کلامی، مسئلۀ امامت است. استفاده از روش نوین برای اثبات آن، گامی مهم در زمینۀ عقائد اسلامی به‌شمار می‌رود. شهید صدر در اثبات اصل امامت، رویکردی نوآورانه داشته و علاوه‌بر روش‌های سنّتی عقلی و نقلی، از روش حساب احتمالات نیز بهره گرفته است. ایشان برای اثبات امامت امیرالمومنین علی(ع)، سه احتمال برای جانشینی پیامبر(ص) مطرح می‌کند: غفلت، واگذاری به شورا، و تعیین شخصی برای رهبری. شهید صدر با تحلیل این احتمالات، اثبات می‌کند که تنها احتمال قابل پذیرش، تعیین علی بن ابی‌طالب(ع) به عنوان جانشین است. همچنین، در بحث امامت حضرت مهدی(عج)، ایشان با بررسی نمونه‌های تاریخی و پذیرش امامت در سنین کودکی توسط مردم، آن را امری ممکن و قابل قبول می‌داند. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی-تحلیلی، به تبیین و بررسی این روش نوآورانه شهید صدر در اثبات امامت پرداخته و از شبهات دکتر شریعتی که ذیل مسئلۀ امامت به دیدگاه شهید صدر مطرح شده بود، پاسخ داده است. این نقدها بیشتر به‌دلیل فهم ناقص از مطالب شهید صدر بوده؛ زیرا شهید صدر پیش‌تر به برخی از شبهاتی که دکتر شریعتی مطرح کرده، پاسخ داده بودند؛ اما دکتر شریعتی از آن غفلت کرده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Martyr Ṣadr’s View on Proving and Examining Specific Imamate with a Focus on Responding to Dr. Shariʿati’s Objections

نویسنده [English]

  • Mostafa Nasiri
Department of Philosophy and Theology, Baqir-Al-Olum University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Among the most important and controversial theological discussions is the issue
of Imamate. Employing an innovative method for its proof constitutes a significant step
in advancing Islamic doctrinal studies. Martyr Ṣadr adopts an original approach in establishing the principle of Imamate, combining traditional rational and scriptural methods with the method of probability calculus. To prove the Imamate of the Commander of the Faithful, ʿAlī (a.s.), he proposes three possibilities for the Prophet’s (PBUH) succession: negligence, delegation to a council, or the appointment of a specific individual as leader. Through a rigorous analysis of these possibilities, Martyr Ṣadr demonstrates that the
only acceptable possibility is the explicit appointment of ʿAlī ibn Abī Ṭālib (a.s.) as
the Prophet’s successor. Furthermore, regarding the Imamate of Imam al-Mahdī (a.j.),
by examining historical precedents and the people’s acceptance of Imamate in early childhood, he deems it both possible and reasonable. Using a library-based and descriptive-analytical methodology, this research elucidates and evaluates Martyr Ṣadr’s innovative approach in proving Imamate and addresses Dr. Shariʿati’s objections raised against
his views within the discussion of Imamate. These criticisms largely stem from a misinterpretation of Martyr Ṣadr’s arguments, since he had previously responded to several of the objections raised by Dr. Shariʿati, though the latter had overlooked them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Specific Imamate
  • Martyr Ṣadr
  • Dr. Shariʿati
  • Imam ʿAlī (a.s.)
  • Prophet (s.a.w.)
  • Succession
  • Caliphate
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن حنبل، احمد (1414ق). مسند احمد. بیروت: دارالفکر، ج28، 1.
ابن فارس، ابوالحسین (1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ج1.
ابن ماجه، ابوعبدالله بن یزید (بی‌تا). سنن ابن ماجه. بیروت: دارالفکر، ج1.
بخاری، محمد (1406ق). صحیح بخاری. مقدمه محمدمنیر دمشقی. بیروت: دارالفکر، ج5.
ترمذی، محمد (بی‌تا). سنن ترمذی. بیروت: دارالفکر، ج5.
جوادی آملی، عبدالله (1398 الف). امامت منشاء حیات خردمندانه بشر. تحقیق و تدوین: سیداحمد بابایی چگینی. قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1398 ب). تفسیر موضوعی قرآن. تحقیق و تنظیم: علی زمانی قمشه‌ای؛ ویرایش: سعید بندعلی. قم: مرکز نشر اسراء، چاپ هشتم.
جوهری، اسماعیل بن حمّاد (1407ق). الصحاح. احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ چهارم، ج51.
حرّعاملی، محمدبن حسن (1370). تفصیل وسائل الشریعة الی تحصیل مسائل الشریعة. محمدرضا حسینی جلالی. قم: موسسة آل البیت(ع) لإحیاءالتراث، چاپ دوم، ج16.
حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (1407ق). کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد. قم: موسسة النشر الإسلامی.
حیدری، محمد (1424ق). الامام محمدباقرالصدر: معایشه من قریب. بیروت: دارالهادی، مرکز دراسات فلسفة الدین و علم کلام الجدید.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. لبنان: دارالعلم-الدارالشامیة.
صدر، محمدباقر (1398). امام مهدی حماسه‌ای از نور. ترجمه و تصحیح کتابخانه بزرگ اسلامی. تهران: موسسه الإمام المهدی.
صدر، محمدباقر (1424ق). أئمة أهل البیت و دورهم فی تحصین الرسالة الإسلامیة. إعداد وتحقیق: لجنة التحقیق التابعة للموتمرالعالمی للامام الشهیدالصدر. قم: انتشارات دارالصدر، چاپ دوم.
صدر، محمدباقر (1443 الف). بحث حول الولایة. قم: دارالصدر، چاپ هفتم.
صدر، محمدباقر (1443 ب). بحث حول المهدی(عج). قم: دارالصدر، چاپ هفتم.
صدر، محمدباقر (1443 ج). الإسلام یقودالحیاة، المدرسة الإسلامیة، رسالتنا. قم: دارالصدر، چاپ هفتم.
صدر، محمدباقر (1443 د). الأسس المنطقیة للإستقراء. لجنة التحقیق التابعة للموتمر العالمی للامام الشهید الصدر. قم: شریعت، چاپ پنجم.
صدر، محمدباقر(1410ق). المجموعة الکاملة لمولفات السید محمد باقرالصدر. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، چاپ پنجم، ج18، 9.
صدوق، ابوجعفر محمدبن علی (1395). کمال الدین و تمام النعمة. علی اکبر غفاری. تهران: اسلامیه، چاپ دوم، ج2.
طبرسی، احمدبن علی (2008م). الإحتجاج. بیروت: دارالمرتضی، ج2.
طبری، محمدبن جریر (1398). تاریخ الأمم والملوک. محمد ابوافضل ابراهیم. بیروت: دارالتراث، چاپ هشتم، ج3.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت ،چاپ دوم، ج8.
متقی هندی، علاءالدّین (1409ق). کنزالعمّال فی سنن الأقوال و الأفعال. بیروت: موسسة الرسالة، ج1.
مفید، محمد (1413ق). مصنفات الشیخ المفید، النکت الإعتقادیه. الموتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ج10.