خیال به‏مثابه نفس حیوانی بازشناسی قوّۀ خیال نزد صدرالمتألهین در پرتوی تبیین مبانی و تحلیل کارکردها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران، رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

10.22081/pwq.2019.67183

چکیده

قوّۀ خیال در فلسفۀ ابن‏سینا و تابعان وی، «خزانۀ» صوَری معرّفی می‏شود که جزئی است و به وسیلۀ حسّ مشترک ادراک شده است. در مقابل، صدرالمتألهین در مقام تعریف قوّۀ خیال، دو دیدگاه متفاوت ـ ولی منسجم و منطقی ـ را ارائه کرده که با تحلیل روش‏شناختی وی در مباحث نفس، قابل استنتاج و توصیف است. مسئله اساسی پژوهش جاری، توصیف نظریۀ واقعی صدرالمتألهین در مسئله چیستی خیال و سپس مقایسه آن با دیدگاه رایج مشائیان، به منظور کشف نقاط اشتراک و افتراق حقیقی این دو دیدگاه است. یافته اصلی که بر اساس روش تحلیلی ـ منطقی و با تکیه بر روی‏آورد تحلیل گزاره‏ای و سیستمی عبارات صدرالمتألهین در دو مقامِ «تبیین مبانی شناخت قوّۀ خیال» و «ارائه کارکردهای این قوّۀ» به دست آمده است، حاکی از اتخاذ دو رویکرد از سوی صدرالمتألهین در تعریف قوّۀ خیال است. وی در ابتدای مباحث نفس‏شناسی و قوای آن، تابع دیدگاه مشهور مشائیان است. پس از آن و در فرایندی تعالی‏گونه و با ابتنا بر امکان تشکیک در قوای نفس، دیدگاه دیگری را در بازشناسی قوه خیال ارائه می‏دهد. صدرالمتألهین خیال را به‏مثابه نفس حیوانی و فصل حقیقی انسان در مرتبۀ حیوانیّت معرّفی نموده که خود، مبتنی بر قوّه‏انگاری هریک از مراتب سه‏گانۀ نفس انسانی در نظام فلسفی وی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Power of Imagination as Animate Soul; Restudying the Power of Imagination as Viewed by Sadr ul-Mutuallihin in the Light of Explaining the Principles and Analyzing Functions

نویسندگان [English]

  • Mohammadhosein Vafaiyan 1
  • Ahad Faramarz Qaramaleki 2
1 Phd student at University of Tehran
2 Professor at University of Tehran
چکیده [English]

The faculty of imagination in the philosophy of Avicenna and his followers is known as a mental capacity for preserving particular forms perceived by common sense. Sadr ul-Mutuallihin, yet, when defining the faculty of imagination, has given two various, but interconnected and logical, views, that are inferential from and describable on his methodological analysis in the field of human soul. The basic issue of the current research is to describe Sadra`s final view of the what-ness of the human soul and to compare it with that of peripatetic philosophers. The main finding, being achieved in a logical and analytical method and relying on the propositional and systematic analysis of the statements of Sadr al-Mutuallihin in two positions of "explaining the foundations of the knowledge of the faculty" and "giving the Functions of the faculty," has shown the validity of the claim. At first, he thought as the well-known peripatetic and, then, relying on the gradation of the mental faculty gave another view on which the faculty of imagination is known as the animate soul and as the very logical particularity of human being in animate level, which is based on power-regarded state of the three levels of the human soul in his philosophical system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sadr al-Muta`llīhin
  • Anthropology
  • Powers of Mind
  • Imagination
  • Animate Soul

عنوان مقاله [العربیة]

إعادة دراسة قوة الخیال عند صدرالمتألهین فی ضوء تبیین المبادئ وتحلیل الآثار

چکیده [العربیة]

قوة الخیال فی الفلسفة ابن سینا و من یتابعه خزانة للصور الجزئیة و المدرکة بالحس المشترک. فی المقابل، یقدم ملاصدرا فی تعریف قوة الخیال رأیین مختلفین-ولکن منسجمین و منطقیین- یمکن استنتاجهما عبر التحلیل المنهجی فی مباحث النفس.
المسألة الأصلیة فی هذه المقالة توصیف نظریة صدرالمتألهین الحقیقیة فی موضوع ماهیة الخیال و ثم مقارنتها مع قول المشائین، و بهدف الکشف عن النقاط الإشتراک والافتراق بین القولین.
وتتبن مما وصلت الیه المقالة بمنهج وصفی-تحلیلی و مع الترکیز على تحلیل القضایا فی عبارات صدرا بصورة شاملة، فی موضوع تبیین مبادئ معرفة قوة الخیال، و التعریف بآثار هذه القوة، هو أن صدرالمتألهین اتخذ منهجان فی تعریف القوة؛ ففی بدایة مباحث علم النفس و قواها یتابع القول المشهور عند المشائین، لکن فیما بعد و فی تطور ملحوظ، یقدم رأیاً جدیدا مبنیاً على التشکیک فی قوى النفس.
صدرالمتألهین یعتبر الخیال کنفس حیوانیة و فصل الإنسان الحقیقی فی مرتبة الحیوانیة و هذا مترتب على اعتبار کل مراتب النفس الثلاثة قوة فی نظامة الفلسفی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • صدرالمتألهین
  • معرفة الإنسان
  • قوى النفس
  • الخیال
  • النفس الحیوانی