علامه طباطبایی و امکان تحقق جامعه دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه تهران

10.22081/pwq.2024.76052

چکیده

بدون تردید علامه طباطبایی از معدود متفکران معاصری است که از دو ویژگی برجسته برخوردار بوده است؛ یکی جامعیت نظری ایشان در علوم پایه اسلامی و دیگری پیشگامی در طرح مباحث نو که در مواجهه با افکار فلسفی غرب به‌وجود می‌آمد. به همین جهت دور از انتظار نیست که به برخی مسائل مهم فلسفه سیاست نیز پرداخته باشند. البته ایشان کتابی تحت این عنوان ندارند، اما در مجلدات مختلف تفسیر "المیزان" و رسائلی در باب روابط اجتمایی و رسالت شیعه به موضوعات مختلفی در ساحت فلسفه سیاست توجه کرده‌اند. از جمله این توجهات، پاسخ به این سؤال است که "با توجه به یک نمونه موفق در اداره جامعه که تمدن غربی است، چرا باید دنبال تحقق جامعه دینی بود که در تاریخ هیچ‌گاه بروز موفقیت‌آمیزی نداشته است؟
پاسخ به این سؤال که شاید در شرایط امروز ایران نیز به‌نحو دیگری مطرح است، نیازمند درک مبانی تفکر فلسفی و قرآنی ایشان در بعد سعادت فرد و جامعه می‌باشد. اما اجمالاً علامه ریشه دو گونه نگاه جامعه دینی و تمدن غربی را در این نکته می‌دانند که جامعه دینی حق‌گرا و عقل‌گرا ست و تمدن غربی لذت‌گرا و احساسی است. ازاین‌جهت نقد ایشان به نقد فیلسوفانی نظیر «مکین تایر» درباره تمدن غربی مشابهت دارد.
در این مقاله با توجه به نیاز امروز ایران به این مقوله و از طرفی موقف منصفانه علامه در حوزه اندیشندگی، به تجزیه و تحلیل و نقد أراء ایشان پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī and the Possibility of Realizing a Religious Society

نویسنده [English]

  • Ali Larijani
Associate Professor, University of Tehran
چکیده [English]

Undoubtedly, ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī is one of the few contemporary thinkers who has possessed two prominent characteristics: his comprehensive theoretical view in the fundamental sciences of Islam, and his pioneering role in presenting new topics that emerged in confrontation with Western philosophical ideas. Therefore, it would not be surprising to see him address some important issues in political philosophy as well. Although he does not have a book under this title, he has paid attention to various subjects in the field of political philosophy in different volumes of his exegesis "Al-Mīzān" and in his treatises on social relations and the duty of Shi’ite. Among these considerations is the response to the question of "why, given a successful model in managing society in the form of Western civilization, should we pursue the realization of a religious society, which has never been successful accomplished in history?" The answer to this question, which is also perhaps raised differently in the present conditions of Iran, requires an understanding of the philosophical and Qur’anic foundations of his thoughts in the dimension of individual and social felicity. However, generally speaking, ‘Allāmah considers the root of two different perspectives of religious society and Western civilization in this point that the religious society is truth-seeking and rational, while Western civilization is pleasure-seeking and emotional. Therefore, his critique resembles the criticisms of philosophers like MacIntyre regarding Western civilization. In this article, considering Iran's current demand in this respect and, on the other hand, ‘Allāmah's balanced stance in his intellectual endeavor, an analysis and critique of his views have been done.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Society
  • Western Civilization
  • Freedom
  • Rights
  • Emotional

عنوان مقاله [العربیة]

العلاّمة الطباطبائی و إمکانیّة تحقّق المجتمع الدینی

چکیده [العربیة]

لا ریب أنّ العلاّمة الطباطبائی من المفکّرین المعاصرین القلائل الذین اتّسموا بخاصّیتین بارزتین: الأولى جامعیّته من الناحیة النظریّة فی العلوم الإسلامیّة الأساسیّة، والثانیة ریادته فی طرح المسائل المستحدثة التی ظهرت نتیجة لمواجهة الأفکار الفلسفیّة الغربیّة؛ ومن هنا، لا یُستبعد أن یکون قد تطرّق لمجموعة من المسائل المهمّة فی الفلسفة السیاسیّة؛ أجل، یبقى أنّه لم یُصنّف کتابًا تحت نفس هذا العنوان؛ إلاّ أنّه أبرز فی مختلف أجزاء تفسیره المیزان وفی رسائله ـ الواردة بخصوص العلاقات الاجتماعیّة ورسالة الشیعة ـ اهتمامَه بموضوعات متعدّدة فی نطاق الفلسفة السیاسیّة؛ ومن جملة هذه الاهتمامات: جوابه عن السؤال التالی: بالنظر إلى النموذج الناجح الذی قدّمته الحضارة الغربیّة فی إدارة المجتمع، لأیّ شیء یجب علینا السعیُ لتأسیس مجتمع دینی لم یحظ عبر التاریخ بأیّة إطلالة ناجحة؟


یحتاج الجواب عن هذا السؤال ـ الذی قد یُطرح فی الظروف الحالیة لإیران بطریقة أخرى ـ إلى فهم المبانی الفکریّة الفلسفیّة والقرآنیّة للعلاّمة الطباطبائی ذات الصلة بسعادة الفرد والمجتمع؛ مع أنّ العلاّمة یعتقد أنّ أصل الاختلاف فی الرؤیة بین المجتمع الدینی والحضارة الغربیّة یتمثّل فی أنّ المجتمع الدینی یمیل نحو الحقّ والعقلانیّة؛ فی حین أنّ الحضارة الغربیّة تمیل نحو اللذّة والإحساس؛ ولهذا، فإنّ نقده لهذه الحضارة یُشبه نقد بعض الفلاسفة؛ نظیر "ماکنتایر".


فبالنظر إلى حاجة إیران إلى هذه المسألة، وباعتبار الموقف المنصف الذی یتّسم به العلاّمة فی مجـال طرح الأفـکار، فقد سعینا فی هذه المقالة إلى بیان آرائه فی هذا المجال وتحلیلها ونقدها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • المجتمع الدینی
  • الحضارة الغربیّة
  • الحرّیة
  • الحقّ
  • الإحساس
  • قرآن کریم
  • ابن سینا (1405ق، الف). الشفاء، «الالهیات». قم: مکتبۀ آیت الله العظمی نجفی مرعشی.
  • ابن سینا (1405ق، ب). الشفاء، « المنطق». قم: مکتبۀ آیت الله العظمی نجفی مرعشی.
  • جمعی از نویسندگان (1363). یادنامه شهید مطهری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1387). تفسیر المیزان. با ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1398). مجموعه آثار. به‌کوشش سید هادی خسروشاهی. قم: بوستان کتاب.
  • مایکل گیلسی (1377). خرد در سیاست. با ترجمه عزت الله فولادوند. تهران: طرح نو.
  • مطهری، مرتضی (1398). فطرت در قرآن. تهران: انتشارات صدرا.
  • مطهری، مرتضی (1395). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
  • Hayek, F. 1976, Thore mirage of social Justice (Law, legislation and Liberty velume Routledge and ke gan), Paul.
  • Hiume, D,(1951) , A Treatise of human Nature Edited by L. A. Selby-Bigge oxford.
  • Machintyre, A. (1981) After virtue , London Duck worth.

Nozick, R (1974), Anarchy state and utopia Basil Blackwell