نقد معرفت‌شناختی تقریر استقرایی برهان اختفای الهی شلنبرگ از منظر تجربه عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مدرسی مبانی نظری اسلام، دانشگاه معارف اسلامی قم

2 دکتری مدرسی مبانی نظری اسلام، دانشگاه تهران، پردیس فارابی قم

10.22081/pwq.2024.68628.1169

چکیده

شلنبرگ در خوانش استقرایی خود از برهان اختفای الهی معتقد است فقدان شواهد کافی برای اثبات حضور خدا در عالَم دلیلی بر پدیدآمدن نوعی ناباوری به وجـود خـدا می‌باشـد کـه آن را «ناباوری معـقول» می‌نامد. وی در عین حال معتقد است برخورداری انسان‌ها از تجارب دینی به‌خوبی می‌تواند این نوع ناباوری را از بین ببرد؛ لکن انسان‌ها یا واجد چنین تجاربی نیستند یا تجاربی که برای بعضی رخ داده است، فاقد وجاهت معرفت‌شناختی لازم برای اثبات حضور خدا می‌باشد. این نوشتار در صدد است با روش تحلیلی – اسنادی و رویکردی معرفت‌شناختی به بررسـی تجـربه عـرفانی به عنوان یکی از مهـم‌ترین اقسام تجربۀ دینی پرداخته، برهان اختفای الهی را از این منظر نقد کند. از این رو مسئلۀ اصلی این نوشتار آن است که چگونه می‌توان قرائت استقراییِ برهان اختفای الهی شلنبرگ را از منظر تجربه عرفانی نقد کرد؟ با قبول امکان معرفت توسط تجارب عرفانی و ارزشمندبودن آنان، همچون بحث تواتری‌بودنِ این دست تجارب و حضوری‌بودن علم حاصل از آنها، فقدان شواهد کافی برای اثبات وجود خدا در عالَم، مرتفع گشته و درنتیجه مدعای قرائت استقرایی برهان اختفای الهی شلنبرگ مردود می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Epistemological Criticism of the Inductive Presentation of Schellenberg's Divine Concealment Proof from the Perspective of Mystical Experience

نویسندگان [English]

  • yaser hashemi 1
  • ahmad valiee 2
1 Ph.D of Field: Teachings Islamic studies Branch: Theoretical foundations of Islam, Islamic Maaref University
2 Ph.D of Field: Teachings Islamic studies Branch: Theoretical foundations of Islam, University of Tehran, Farabi Pardis Qom.
چکیده [English]

In his inductive reading of the divine concealment proof, Schellenberg believes that the lack of sufficient evidence to prove the presence of God in the universe is a proof of the emergence of a kind of disbelief in the existence of God, which he calls "reasonable disbelief". At the same time, he believes that people having religious experiences can eliminate this type of disbelief. However, humans either do not have such experiences, or the experiences that happened to some lack the necessary epistemological validity to prove the presence of God. This article aims to examine the mystical experience as one of the most important types of religious experience with the analytical-documentary method and an epistemological approach, and criticize the divine concealment proof from this point of view. Therefore, the main issue of this article is how to criticize the inductive reading of Schellenberg's divine concealment proof from the perspective of mystical experience? By accepting the possibility of knowledge through mystical experiences and their value, such as the discussion of the frequency of such experiences and the presence of knowledge resulting from them, the lack of sufficient evidence to prove the existence of God in the universe is resolved, and as a result, the claim of inductive reading of Schellenberg's proof is rejected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • God's existence
  • Divine Concealment
  • Schellenberg
  • Inductive Reading
  • Mystical Experience

عنوان مقاله [العربیة]

نقد معرفی للتقریر الإستقرائی من برهان الإختباء الإلهی للشلنبرغ من منظور التجارب العرفانیة

چکیده [العربیة]

یعتقد شلنبرغ فی قراءته الإستقرائیة من حجة الاختباء الإلهی أن فقد الأدلة الکافیة لإثبات وجود الله فی العالم دلیل على تکوین نوع من عدم إیمان المنطقی وفی نفس الوقت یعتقد أن تمتع الإنسان بالتجارب الدینیة بإمکانها إزالة هذا اللاإیمان. ولکن غالبیة البشر إما أن لایتمتعون بهذا النوع من التجارب، وإما أن مایجربه البعض ینقصه القیمة المعرفیة لإثبات وجود الله. هذه المقالة تهدف إلى دراسة معرفیة للتجارب العرفانیة کأحد أهم اقسام التجارب الدینیة بمنهج تحلیلی إسنادی، و تقوم بنقد برهان الإختباء الإلهی من هذا المنظور. والسؤال الرئیسی فی هذا المقال هو کیف یمکن نقد التقریر الإستقرائی من برهان الإختباء الإلهی عند شلنبرغ من منظور التجربة العرفانیة؟ مع قبول إمکان المعرفة من طریق التجارب العرفانیة، و قیمتها المعرفیة، من قبیل تواتر هذا التجارب و ان العلم الحاصل منها حضوری یرتفع إشکال نقص الشواهد الکافیة لإثبات وجود الله فی العالم و بالنتیجة یبطل مدعى برهان الإختباء الإلهی عند شلنبرغ.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • وجود الله
  • الإختباء الإلهی
  • شلنبرغ
  • التقریر الإستقرایی
  • التجربة العرفانیة

مراجع

ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (بی‌تا)، الاشارات و االتنبیهات، قم: نشر البلاغه.
ابن‌عربی، محی‌الدین (1370)، فصوص‌الحکم، چاپ 2، تهران: الزهراء.
ابن‌عربی، محی الدین (1994م)، الفتوحات المکیة، چهارده‌جلدی، به تحقیق و تصحیح عثمان یحیی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن‌عربی، محی‌الدین (بی‌تا)، الفتوحات المکیة، چهارجلدی، بیروت: دار الصادر.
استیس، والتر ترنس (1375)، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: انتشارات سروش.
انصاری هروی، عبد‌‌‌‌الله (1417ق)، منازل السائرین، تصحیح محمد خواجوی، تهران: دار ‌العلم.
آذربایجانی، مسعود (1394)، روان‌شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، چاپ 3، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آلستون، ویلیام پی (1389)، «تجربه دینی: ادراک خدا»، ترجمه مالک حسینی، مندرج در: درباره تجربه دینی، گزیده مایکل پترسون و دیگران، تهران: هرمس.
آملی، سید‌حیدر (1386)، جامع ‌الأسرار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
جامی، نور‌الدین عبد‌الرحمن (1373)، نفحات الأنس من حضرات القدس، به کوشش محمود عابدی،
تهران: اطلاعات.
حسن‌زاده آملی، حسن (1375)، نصوص‌ الحکم بر فصوص ‌الحکم، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
حسن‌زاده آملی، حسن (1377)، انسان در عرف عرفان، تهران: سروش.
خرمشاهی، بهاء‌الدین (1361)، پوزیتیویسم منطقی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
خسروپناه، عبدالحسین (1396)، فلسفه شناخت، تحقیق و تدوین حسن پناهی‌آزاد، چاپ 1، قم: نشر معارف.
دیویس، کرولاین فرنکس (1391)، ارزش معرفت‌شناختی تجربه دینی، ترجمه علی شیروانی و حسینعلی شیدان‌شید، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
راسل، برتراند (1382)، عرفان و منطق، ترجمه نجف دریا‌بندی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
رجایی، احمد‌علی (1349)، خلاصه شرح تعرف، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
شیرازی، رضی (1383)، درس‌های شرح منظومه سبزواری، ج1ـ2، تهران: حکمت.
شیروانی، علی (1391)، تعلیقاتی بر ارزش معرفت‌شناختی تجربه دینی، ویراستار علمی حسینعلی شیدان‌شید، چاپ 1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
شیروانی، علی، (زمستان 1389)، «مفهوم شهود در فلسفه غرب و نسبت آن با علم حضوری»، آیین حکمت، سال دوم، شماره 6.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981م)، الاسفار الاربعة، ج1ـ9، چاپ 3، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عطار نیشابوری، فرید‌الدین (1905م)، تذکرة الاولیاء، به تصحیح رینولد آلن نیکلسون، لیدن، مطبعة لیدن.
فعالی، محمدتقی (1379)، تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
فنایی اشکوری، محمد (1393)، درآمدی بر فلسفه عرفان، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
فنایی اشکوری، محمد (تابستان 1397)، «تجربه عرفانی و شهود باطنی»، ذهن، شماره 74 (ویژه‌نامه فلسفه عرفان).
قیصری، داود بن محمود (1375)، شرح فصوص ‌الحکم، به کوشش سید‌جلال‌الدین آشتیانی، تهران: شرکت علمی و فرهنگی.
کاشانی، عز‌الدین محمود بن علی (1393)، مصباح ‌الهدایة و مفتاح ‌الکفایة، تهران: نشر هما.
نجم‌الدین رازی، عبد‌الله بن محمود (1365)، مرصاد ‌‌العباد من المبدأ و المعاد، به کوشش محمد‌امین ریاحی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
نراقی، احمد (آرش) (1393)، حدیث حاضر و غایب، چاپ 2، تهران: نشر نگاه معاصر.
همدانی، عین‌القضات (1392)، زبدة الحقائق، ترجمه غلامرضا جمشید‌نژاد ، به تصحیح عفیف عسیران، تهران: اساطیر.
یزدان‌پناه، ید‌الله (1388)، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش عطاء انزلی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
Schellenberg, J. L. (2005), The Hiddenness Argument revisited (I), in: Religious Studies, vol.41, issue. 02, Cambridge University Press.
Schellenberg, J. L. (2015), The Hiddenness Argument: Philosophy's New Challenge to Belief in God, Oxford, Oxford University Press.
Schellenberg, J. L. (2016), Divine Hiddenness and Human Philosophy, Ed by Adam Green and Eleonore Stump, In: Hidden Divinity and Religious Belief, New Perspectives, Cambridge University Press.
Schellenberg, J. L. (1993), Divine Hiddenness and Human Reason, Ithaca and London, Cornell University Press.
Schellenberg, J. L. (2004), Does Divine Hiddenness Justify Atheism?, in: Contemporary Debates in Philosophy of Religion, eds. Michael L. Peterson, and Raymond J. VanArragon, Malden, Blackwell Publishing.
Howard-Snyder, Daniel, (Sep 1996), The Argument from Divine Hiddenness, in: Canadian Journal of Philosophy, Volume 26, Issue 3.
Alston, William P. (1998), Religious Experience, In: Encyclopedia of Philosophy, Edward Craig (ed.), V.8 , New York, Routledge.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار